بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره)
| نام کتاب | بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مصطفی، محمد (محقق)
ابن ایاس، محمد بن احمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | مکتبة مدبولي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2005 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11310AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى:
«بدايع الزهور فى وقايع الدهور»، نوشته محمد بن احمد بن اياس حنفى مصرى معروف به ابوالبركات ناصرى (متوفى پس از 928ق) مهم‌ترين اثر نويسنده است كه در شش مجلد تاريخ مصر را از روزگاران كهن تا سالهاى نزديك درگذشت مؤلف دربردارد. بدايع الزهور به‌ويژه درباره تاريخ سده نهم و اوايل قرن دهم و تصرف مصر به دست عثمانيان، مأخذ ارزنده‌اى است.
ساختار:
كتاب به شيوه سال‌شمار تدوين شده و، به سبب اشتمال بر تاريخ دولت مماليك و مصر و اولين سالهاى حكومت عثمانيان در آن سرزمين، اولين اثرى است كه وقايع روز به روز اين سالها را، كه مولف ناظر بخشى از آنها بوده، گزارش كرده است.
گزارش محتوا:
كتاب علاوه بر تاريخ سياسى مصر، حاوى اطلاعات جالب ديگرى درباره جغرافيا و تشكيلات نظامى، ادارى و مالى، فرهنگى و ادبى، هنرى، آداب و رسوم عامه و ساير جنبه‌هاى زندگى اجتماعى و دينى مصريان، از دولت فراعنه و قبطيان تا واليان عصر خلفاى اسلام و سپس طولونيان و اخشيديان و فاطميان و ايوبيان و مماليك و آغاز كار دولت عثمانى.
در اين كتاب از آثار مورخان بسيارى بهره جسته و از 73 تن از آنان، در بخش چهارم كتاب، ياد كرده است. وى در مطاوى كتاب، كوشيده است روايات تاريخى درست را از نادرست بازشناسد و نقل كند.
از نظر تنوع اخبار و روايات، كتاب بدايع الزهور نسبت به ساير منابع عصر مماليك، امتياز خاصى دارد. اين كتاب همانند روزنامه‌هاى امروزى تقريباً از همه‌جا و همه‌كس و همه‌چيز -اگرچه به اختصار- سخن گفته و كمتر حادثه اجتماعى وجود دارد كه مطلبى درباره آن ننوشته باشد. از اخبار خاص بدايع الزهور، اشاره به موروثى بودن برخى مناصب دولتى در ميان خانواده‌هاى خاص است.
ابن اياس در دربار مماليك با بسيارى از ارباب مناصب و درباريان خويشاوندى يا معاشرت داشت و ازين‌رو انقراض حكومت مماليك را به تفصيل و دقت نوشته است. وى تاريخ مصر را تا پايان حكومت پادشاهان ايوبى به اختصار و از سلطنت قايتباى با شرح و تفصيل جزئيات ذكر كرده است.
بخش مهم و مبسوط كتاب، قسمتى است كه حاوى رخدادهاى روزگار مؤلف، يا عهد نزديك به اوست و در بيشتر موارد خود شاهد آن رويدادها بوده يا از آنها اطلاع صحيح داشته است؛ اما مجلد نخستين در واقع پيش گفتارى است اجمالى كه براى تكميل اثر خويش به صورت بسيار مختصر اقتباس و تتبع كرده است.
ابن‌اياس در مقدمه كتاب متذكر شده است كه حدود 37 كتاب تاريخ را مطالعه كرده تا نكاتى را كه در پى آن بوده است، به دست آورد. جرجى‌زيدان بر آن است كه عبارات بدايع‌الزهور مثل ديگر كتب تاريخى آن روزگار سست است.
محمد مصطفى در مقدمه مجلد پنجم چنين آورده است كه ابن‌اياس همچون ديگر مورخان قرن نهم قمرى اسلوب لغوى خاصى داشت. لغات ساده و آسان و نزديك‌تر به زبان مردم به‌كار مى‌برد و غالباً به قواعد املا توجه نمى‌كرد و جمع و مفرد، مذكر و مؤنث و رفع و جر را به هم مى‌آميخت. با اينكه او قواعد درست املا را مى‌دانست و در بيشتر مواضع كتاب به مقتضاى آن مى‌نوشت، در نقل اخبار، ظاهراً با سخت‌گيرى، خبر را چنانكه شنيده بود، مى‌نوشت، نه چنانكه دستور زبان ايجاب مى‌كرد. اين شيوه، اثر ابن‌اياس را از لحاظ زبان‌شناسى و مطالعه تحول زبان عربى حائز اهميت ساخته است.
وى در مقدمه مجلد اول آورده است كه ابن‌اياس به درستى آنچه مى‌نوشته، توجه داشته و امانت علمى را در نقل رخدادها و اخبار رعايت مى‌كرده و از درازگويى و اطناب پرهيز مى‌نموده است. ابن‌اياس خود به اين نكته اشاره كرده است، مثلاً: در باب ملك‌الظاهر بيبرس مى‌گويد كه اخبار مربوط به او بسيار است، و چند مجلد مى‌شود، ولى غالب آنها ساختگى است و حقيقت ندارد و آنچه ما به دست آورده‌ايم، اخبار درستى است كه مورخان دانشمند از آن ياد كرده‌اند.
در تاريخ ابن‌اياس، احوال سلاطين مصر و وابستگان آنان، شرح رفت و آمدها و مسافرتهاى آنان، احوال رجال دولت و ارباب امور، رفت و آمد سفيران، تأسيس و افتتاح بناها، وفيات اعيان، كاهش و افزايش آب‌رود نيل، وضع نرخها و ارزانى و گرانى‌هاى فوق‌العاده، كمبود يا فراوانى اجناس و امتعه در قاهره، بيماريهاى مهلك و همه‌گير چون طاعون، رخدادهاى طبيعى چون زلزله‌ها و توفانها و ظهور ستاره‌هاى دنباله‌دار و مرگ‌هاى عجيب و تولدهاى نادر بيان شده است. اما قطعاتى كه ابن‌اياس از خود به مناسبت‌هاى مختلف آورده، مى‌تواند براى شناخت انديشه او مفيد باشد.
وضعيت كتاب:
فهرست مطالب كتاب در انتهاى جلد دوم آمده‌است. كتاب فاقد پاورقى است.
منابع مقاله:
1- مقدمه و متن كتاب
2- دائره المعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، 1374، جلد سوم، ص 54.
پیوندها
مطالعه کتاب بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور