سیری در حکمت عملی

سیری در حکمت عملی (ارسطو - فارابی - بوعلی سینا)، از آثار نویسنده و پژوهشگر ایرانی و استادیار دانشگاه بوعلی سینا (همدان)، دکتر فرشته ندری ابیانه (متولد 1341ش) پژوهشی فلسفی، تحلیلی و تطبیقی است که دیدگاه‌های فیلسوفان سه‌گانه مذکور را درباره شاخه‌های سه‌گانه حکمت عملی (اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن)، تبیین و مقایسه می‌کند.

سیری در حکمت عملی
پدیدآوران	ندری ابیانه، فرشته (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	ارسطو، فارابی، ابن سینا
ناشر	دانشگاه بوعلی سينا
مکان نشر	ایران - همدان
سال نشر	1384ش
چاپ	1
شابک	‎964-8950-15-6
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ن4س9 485 B
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• دکتر فرشته ندری ابیانه به چند نکته توجه کرده است:

1. فلاسفه، حكمت را به دو بخش نظرى و عملى تقسيم كرده و ضمن بيان نقش هر يك از آنها، ارتباط محكم ميان آنها را بيان مى‌كنند.
2. بيشتر انديشمندان بر آنند كه در نهايت هر دو شاخه حكمت نظرى و عملى به يك نتيجه مى رسند. زيرا در حكمت نظرى علم به احوال موجودات و كيفيت پيدايش و سرنوشت نهايى آنها مطرح است و از طريق حكمت عملى آشنايى انسان به وظايف و كردار انسانى به قصد رسيدن به مبدء كمال حاصل مى‌گردد.
3. در مقام مقايسۀ ميان اين دو شاخه حكمت برخى قائل به ترجيح شده‌اند....
4. فارابى، در تحصيل السعاده اعلام مى‌دارد فيلسوف كامل كسى است كه با بصيرت يقينى اولا واجد فضايل نظرى باشد و در ثانى فضايل عملى.
5. شيخ‌الرئيس ابوعلى سينا به ترجيح حكمت عملى معتقد است و... از نظر ابن سينا علم اخلاق موجب كمال انسان است، كه موجب كشف مجهول و رسيدن به مقصود است.
6. پس حكمت عملى تنها وسيله‌اى براى رسيدن نيست بلكه اگر كسى بر اساس مدركات عقل عملى حركت كند، به مراتب بالاى حقيقت دست مى‌يابد. بنابراين اگر رتبه حكمت عملى برتر از حكمت نظرى نباشد، كمتر از آن نيست.
7. به تعبير ديگرى مى‌توان گفت: از آنجا كه ملاك برترى انسان عمل صالح مبتنى بر حكمت است، پس حكمت عملى مكمل حكمت نظرى است و نقش موثرى در بارورى فسلفه دارد.
8. حكمت نظرى: «شناخت اشياء است آن چنان كه هست به قدر طاقت بشرى». حكمت عملى: «انجام امور است آن چنان كه بايد».
9. در آثار فلاسفه پيشين، به حكمت نظرى توجه ويژه شده و مباحث مستقل و مستوفايى در آن انجام يافته است. اما به نظر مى‌رسد كه كمتر به مباحث فلسفه اخلاق يا فلسفه سياسى توجه شده باشد.
10. در اين نوشتار قصد تفصيل و تطويل مطالب نيست ازاين‌رو با عنوان «سير» از آن ياد شده است.
11. انديشه‌هاى ارسطو، فارابى و ابن سينا بيش از ساير دانشمندان، مورد توجه واقع شده است. بدان اميد كه ضمن آشنايى با قلل رفيع انديشه انسانى، از دامنه‌هاى زيباى آن نيز غافل نمانيم.
12. منظور اصلى اين نوشتار آشنايى بيشتر اهل مطالعه و تحقيق با حكمت عملى بوعلى سيناست. زيرا سالها تدريس در دانشگاه بوعلى سينا و همجوارى با مزار شيخ الرئيس، اشتياق اينجانب در بررسى آراء حكمى اين نابغه دهر را مضاعف ساخت.

ساختار و محتوا

• در کتاب حاضر (شامل مقدمه و 3 بخش)، موضوعات ذیل به ترتیب مطرح شده است:
• مقدمه نویسنده: معرفی اجمالی اهداف، روش و محتوای اثر حاضر و شرح‌حال فلاسفه (ارسطو، فارابى و بوعلى سينا) و تقسيم علوم از نظر شارحان فلسفۀ ارسطو: فارابى و ابن سينا و خلاصه و ارزيابى مبحث طبقه‌بندى علوم.
• بخش اول: اخلاق از ديدگاه فلاسفه (ارسطو، فارابى و بوعلى سينا) و خلاصه و ارزيابى مبحث آراء اخلاقى.
• بخش دوم: تدبير منزل از ديدگاه فلاسفه (ارسطو، برسيس و بوعلى سينا) و خلاصه و ارزيابى مبحث تدبير منزل.
• بخش سوم: سياست از ديدگاه فلاسفه (ارسطو، فارابى و بوعلى سينا) و خلاصه و ارزيابى مبحث سياست.

نمونه مباحث

• آنچه فارابى در صدد بيان آن است، مدينه‌اى مثالى است كه در عالم خارج تحقق نمى يابد. اما ابن سينا با فكر شيعى بزرگ مى‌شود. پدر و برادرش شيعه بوده‌اند. آثار سياسى ابن سينا تحت تأثير مذهبش نگاشته شده است. ابن سينا در شرائط اجتماعى و سياسى خاصى قرار دارد. ايران بين حكومتهاى مختلف تقسيم شده است كه بين آنها جنگ و نزاع است. ابن سينا در مخاطرات شديدى واقع شده است و در زندگى سياسيش درگير اين حكومتهاست. براى رفع مشكلات موجود در صدد بيان مباحث سياسى است. نظريات ابن سينا با آراء فارابى دو تفاوت اساسى دارد:

1. مدينۀ فارابى مثالى، و مدينۀ ابن سينا واقعى است.
2. فارابى به فلسفه متمايل است و ابن سينا به دين و اجتماع و مدينۀ الهى. به اين معنى كه حاكم مدينه بايد داراى حق الهى در اجراى حكم باشد. اين نظريۀ شيعه در باب خلافت و امامت به عنوان جانشين پيامبر(ص) است. ابن سينا در اين نظر كه رئيس مدينه همان نبى است، پيرو فارابى است. اما با توجه به مسئلۀ امامت در ادامۀ رسالت، تعيين جانشين پيامبر را به واسطۀ نص و تصريح دانسته و آن را از مراجعه به اجماع و نظر جمهور بهتر مى‌داند.خليفۀ منتخب مردم بايد داراى عقلى سليم و اخلاقى شريف و آشنابه شريعت باشد. اما داشتن اين صفات، مانع از اختلاف در ميان امت نخواهد بود. امام بايد با معرفى پيامبر تعيين گردد تا اختلاف و نزاعى پيش نيايد. اگر امام داراى فضائلى چون عفت و حكمت و شجاعت و عدالت باشد، جامعه به سعادت مى‌رسد.

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.