ضیف، شوقی
احمد شوقی عبدالسلام ضیف (۱۳ نوامبر ۱۹۱۰ – ۱۳ مارس ۲۰۰۵)، مشهور به شوقی ضیف، ادیب، زبانشناس، مورخ ادبی و منتقد برجسته مصری در سده بیستم میلادی بود. او بهعنوان یکی از تأثیرگذارترین روشنفکران عرب شناخته میشود که بیش از پنجاه اثر در حوزههای تاریخ ادبیات، نحو، بلاغت و نقد ادبی تألیف کرد. وی سالها ریاست مجمع اللغة العربیة قاهره و نیز ریاست اتحاد مجامع زبانشناسی علمی عربی را بر عهده داشت.
| شوقی ضیف | |
|---|---|
 ضیف، شوقی | |
| نام کامل | احمد شوقی عبدالسلام ضیف |
| نامهای دیگر | شوقی ضیف، أحمد شوقی ضیف |
| نام پدر | عبدالسلام |
| ولادت | ۱۳ نوامبر ۱۹۱۰م / ۱۳ ذیالحجه ۱۳۲۸ق |
| محل تولد | روستای «اولاد حمام»، دمیرطه، مصر، مصر |
| محل زندگی | قاهره |
| رحلت | ۱۳ مارس ۲۰۰۵م / ۲ اسفند ۱۳۸۳ش |
| طول عمر | ۹۵ سال |
| دین | اسلام |
| پیشه | ادیب، زبانشناس، مورخ ادبی، منتقد، استاد دانشگاه |
| منصب | رئیس مجمع اللغة العربیة القاهره (۱۹۹۶-۲۰۰۵)، رئیس اتحاد المجامع اللغویة العلمیة العربیة |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | دکتری، استاد |
| دانشگاه | دانشگاه قاهره (فؤاد الاول) |
| علایق پژوهشی | تاریخ ادبیات عرب، نحو عربی، بلاغت، نقد ادبی |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
ولادت
شوقی ضیف در ۱۳ نوامبر ۱۹۱۰م (۱۳ ذیالحجه ۱۳۲۸ق) در روستای «اولاد حمام» از توابع شهر دمیرطه در شمال مصر به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در کتّاب همان روستا آغاز کرد و در آنجا قرآن کریم را حفظ نمود.
تحصیلات
تحصیلات رسمی خود را در مؤسسات دینی محلی ادامه داد. سپس وارد «تجهیزیه دار العلوم» شد و پس از اخذ دیپلم، به دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره (دانشگاه فؤاد الاول وقت) راه یافت. وی در سال ۱۹۳۵م لیسانس ادبیات را با رتبه اول اخذ کرد و بلافاصله به عنوان دستیار آموزشی در همان دانشکده مشغول به کار شد. در سال ۱۹۳۹م موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد و در سال ۱۹۴۲م با درجه ممتاز، دکترای خود را در رشته ادبیات عرب گرفت. رساله دکترای او تحت راهنمایی استادش، احمد امین، صورت گرفت. ضیف بهتدریج مراتب علمی را طی کرد و در سال ۱۹۵۶م به عنوان استاد کامل و رییس بخش زبان عربی دانشگاه قاهره منصوب شد.
فعالیتها
- فعالیتهای علمی و تألیف: شوقی ضیف نویسندهای پرکار بود که گستره وسیعی از موضوعات ادبی و زبانی را پوشش داد. مهمترین پروژه عمر علمی او، تألیف مجموعه عظیم «تاریخ الأدب العربي» در حدود ۱۰ جلد بود که نگارش آن سی سال به طول انجامید. این مجموعه که از ادبیات دوره جاهلیت تا دوران متأخر را در بر میگیرد، به عنوان مرجعی اساسی و کمنظیر برای دانشجویان ادبیات عرب در سراسر جهان عرب شناخته میشود و برخی مجلدات آن تا ۲۰ بار تجدید چاپ شدهاند.
- نوآوری در آموزش زبان: ضیف از منتقدان سرسخت پیچیدگیهای غیرضروری در آموزش دستور زبان عربی بود. او با احیای کتاب «الرد علی النحاة» ابن مضاء قرطبی و همسو با دیدگاههای وی، خواستار اصلاح و نوآوری در آموزش نحو عربی برای معاصر شدن آن شد. طرح «تسهیل النحو» که از سوی او ارائه گردید، با استقبال مجمع زبان عربی قاهره مواجه شد.
- ریاست مجمع اللغة العربیة: وی در سال ۱۹۷۶م به عضویت مجمع زبان عربی قاهره درآمد و پس از آن بهترتیب سمتهای امین عام (۱۹۸۸)، نایب رئیس (۱۹۹۲) و سرانجام ریاست این مجمع معتبر را از سال ۱۹۹۶م تا پایان عمر خود عهدهدار بود. همچنین ریاست اتحاد مجامع زبانشناسی علمی عربی نیز بر عهده او بود.
- فعالیتهای بینالمللی و تدریس: ضیف علاوه بر تدریس طولانی مدت در دانشگاه قاهره، به عنوان استاد مهمان در دانشگاههای مختلف کشورهای عربی از جمله اردن و یمن به تدریس پرداخت. او راهنمای دهها رساله دکتری و کارشناسی ارشد بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعدها خود از استادان برجسته در جهان عرب شدند.
- شناخت در ایران: آثار شوقی ضیف در ایران نیز شناخته شده است و تعدادی از مهمترین کتابهای او مانند «تاریخ و تطور علوم بلاغت»، «المدارس النحویه» و جلدهای مختلف «تاریخ الأدب العربي» به فارسی ترجمه و منتشر شدهاند. کتاب «تاریخ و تطور علوم بلاغت» او که جامعترین پژوهش در تاریخ علم بلاغت در تمدن اسلامی محسوب میشود، بخش عمدهای را به آثار بلاغی دانشمندان ایرانی مانند عبدالقاهر جرجانی اختصاص داده است.
وفات
شوقی ضیف پس از یک عمر پربار علمی و فرهنگی، سرانجام در ۱۳ مارس ۲۰۰۵م (۲ اسفند ۱۳۸۳ش) در ۹۵ سالگی در قاهره درگذشت.
آثار
آثار او را میتوان در چند حوزه کلی دستهبندی کرد:
- تاریخ ادبیات: مجموعه «تاریخ الأدب العربي» (شامل عصر جاهلی، اسلامی، عباسی اول و دوم، عصر دول و امارات در مناطق مختلف).
- دستور زبان و نحو: «المدارس النحویة»، «تجدید النحو»، «تیسیرات لغویة».
- بلاغت و نقد ادبی: «البلاغة: تطور و تاریخ» (ترجمه فارسی: تاریخ و تطور علوم بلاغت)، «فصول فی الشعر ونقده»، «البحث الأدبی».
- تحقیق و تصحیح متون: «الرد علی النحاة» (ابن مضاء قرطبی)، «الدرر فی اختصار المغازی والسیر» (ابن عبدالبر)، «نقط العروس» (ابن حزم).
- مطالعات اسلامی: «محمد خاتم المرسلین»، «الحضارة الإسلامیة من القرآن والسنة».
- ترجمه و سیره: «معی» (خاطرات، دو جلد)، «شوقی شاعر العصر الحدیث».
پانويس