فلسفی تنکابنی، علی

علی فلسفی (۱۲۹۹-۱۳۸۴ش)، معروف به میرزا علی آقا فلسفی و آیت‌الله فلسفی، از فقها و مدرسان برجسته حوزه‌های علمیه نجف و مشهد در قرن چهاردهم هجری شمسی بود. وی از شاگردان ممتاز آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و نخستین شخصی بود که از وی اجازه اجتهاد کتبی دریافت کرد. فلسفی سال‌ها در نجف، تهران و به‌ویژه مشهد به تدریس سطوح عالیه و خارج فقه و اصول اشتغال داشت و شاگردان بسیاری را تربیت نمود. او در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی علیه نظام پهلوی مشارکت داشت و پس از انقلاب اسلامی به عنوان نماینده مردم مشهد در مجلس خبرگان قانون اساسی حضور یافت.

علی فلسفی
نام کامل	علی بن محمدرضا تنکابنی (فلسفی)
نام‌های دیگر	میرزا علی فلسفی، میرزا علی آقا فلسفی، آیت‌الله فلسفی
لقب	آیت‌الله العظمی
نام پدر	محمدرضا تنکابنی
ولادت	۸ دی ۱۲۹۹ (برابر با ربیع‌الثانی ۱۳۳۹ق)
محل تولد	تهران، ایران
محل زندگی	تهران، نجف، مشهد
رحلت	۱۹ بهمن ۱۳۸۴ (برابر با ۹ محرم ۱۴۲۷ق)
مدفن	رواق دارالسرور، حرم امام رضا(ع)، مشهد
طول عمر	۸۵ سال
فرزندان	عبدالله، حسین، محمد (حجت‌الاسلام)، و دو دختر
خویشاوندان	محمدتقی فلسفی (برادر واعظ)، میرزا ابوالقاسم تنکابنی (برادر)، محمدرضا تنکابنی (پدر)
دین	اسلام
مذهب	شیعه دوازده امامی
پیشه	روحانی، فقیه، مجتهد، مدرس حوزه
منصب	عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، امام جماعت مسجد لرزاده تهران و مسجد شهدا (بناها) مشهد
اطلاعات علمی
اجازه اجتهاد از	سید ابوالقاسم خویی
درجه علمی	اجتهاد
علایق پژوهشی	فقه، اصول فقه، حدیث، تفسیر، اخلاق
اساتید	محمدرضا تنکابنی سید ابوالقاسم خویی محمدعلی کاظمینی میرزا ابوالقاسم تنکابنی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی میرزا مهدی آشتیانی سید محمدحسین بروجردی سید محمد قصیر شیخ حسین نوایی میرزا محمد طاهر تنکابنی میرزا محمدتقی آملی
معاصرین	سید روح‌الله خمینی، سید ابوالقاسم خویی، سید محمدهادی میلانی، سید علی خامنه‌ای، سید علی سیستانی، حسین وحید خراسانی
شاگردان	محمد اسحاق فیاض آصف محسنی سید احمد علم‌الهدی علی دوانی محمد مروارید ابراهیم سیبویه علی الهی خراسانی محسن قدیری حسین گرایلی علی نصرتی سید حسین حسینی سیستانی جعفر فاضل نیشابوری
برخی آثار	المستفاد فی الاصول (تقریرات درس خارج اصول)

ولادت

علی فلسفی در هشتم دی ماه سال ۱۲۹۹ هجری شمسی (مصادف با ربیع‌الثانی سال ۱۳۳۹ قمری) در تهران به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی، از فقها و مدرسان حوزه علمیه تهران و از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی و آخوند خراسانی بود. مادرش طوبی خانم، دختر آقا ابوالحسن تاجر اصفهانی، زنی متدین بود. علی چهارمین پسر خانواده و دارای دو برادر روحانی بزرگ‌تر به نام‌های میرزا ابوالقاسم (مدرس فقه و اصول) و محمدتقی فلسفی (خطیب و واعظ مشهور) بود. خانواده‌ای که در آن پرورش یافت، محیطی مذهبی و علمی داشت.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی را در تهران گذراند و سپس وارد حوزه علمیه این شهر شد. ادبیات عرب را در مدرسه فیلسوف‌الدوله آموخت. شرح جامی و شرح شمسیه را نزد شیخ حسین نوایی فراگرفت. کتاب‌های مغنی و شرح نظام را نزد سید محمدحسین بروجردی و سید محمد قصیر خواند. سپس دروس سطح حوزوی شامل لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه الاصول را نزد پدرش آیت‌الله تنکابنی و برادر بزرگش میرزا ابوالقاسم و نیز استادانی چون میرزا محمدعلی شاه‌آبادی، میرزا مهدی آشتیانی و میرزا محمدتقی آملی به پایان رساند و دو سال نیز در درس خارج پدرش شرکت کرد. در سال ۱۳۲۲ شمسی (۲۲ یا ۲۵ سالگی) برای تکمیل تحصیلات به نجف اشرف مهاجرت کرد و در مدرسه سید محمدکاظم یزدی ساکن شد. در نجف ابتدا در دروس آیات عظام سید عبدالهادی شیرازی، سید محمود شاهرودی و شیخ کاظم شیرازی حضور یافت، اما پس از مدتی درس اصلی خود را نزد آیت‌الله شیخ محمدعلی کاظمینی (از شاگردان میرزای نائینی) انتخاب کرد و تقریرات فقه و اصول وی را نوشت. پس از درگذشت کاظمینی، به درس آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی پیوست و به مدت پانزده سال (تا سال ۱۳۴۰ ش) به طور مستمر در دروس خارج فقه و اصول وی شرکت کرد و از نزدیک‌ترین و برجسته‌ترین شاگردان او شد. وی همچنین در جلسات استفتاء آیت‌الله خویی حضور فعال داشت. در سال ۱۳۴۰ شمسی و هنگام بازگشت به ایران، آیت‌الله خویی بدون درخواست وی، اولین اجازه اجتهاد کتبی خود را به نام او صادر کرد.

فعالیت‌ها

فعالیت علمی فلسفی به سه دوره تقسیم می‌شود:

دوره نجف: همزمان با تحصیل، به تدریس سطوح عالیه از شرح لمعه تا کفایه الاصول پرداخت. درس کفایه او به دلیل تسلط علمی و بیان شیوا، از پررونق‌ترین دروس نجف بود و شاگردانی چون آصف محسنی و محمد اسحاق فیاض را تربیت کرد.

دوره تهران (۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸ ش): پس از بازگشت به تهران، به درخواست مردم، امامت جماعت مسجد لرزاده را بر عهده گرفت و در همان محل به تدریس دروس حوزوی برای طلاب و نیز برگزاری جلسات سخنرانی و اخلاق برای عموم مردم پرداخت. در این سال‌ها در فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی نیز مشارکت داشت و به همراه برادرش محمدتقی فلسفی، از جمله امضاکنندگان اعلامیه‌های اعتراض‌آمیز روحانیون بود. همچنین صندوق قرض‌الحسنه ذخیره جاوید را تأسیس کرد.

دوره مشهد (از ۱۳۴۸ ش تا پایان عمر): به دعوت آیت‌الله سید محمدهادی میلانی برای تقویت حوزه علمیه مشهد، به این شهر مهاجرت کرد. تدریس خارج فقه و اصول خود را از سال ۱۳۵۴ شمسی آغاز نمود و برای بیش از سه دهه، درس او پرجمعیت‌ترین و پررونق‌ترین درس خارج حوزه مشهد بود. محل تدریس او ابتدا مسجدی در کوچه چراغ برق، سپس مدرسه میرزا جعفر، مسجد ملاحیدر و سرانجام تالار اصلی مدرسه آیت‌الله خویی (مدرسه نواب) بود. او همچنین امام جماعت مسجد شهدا (بناها) بود و در این مسجد به اقامه نماز و برگزاری جلسات هفتگی اخلاق و تفسیر می‌پرداخت. در جریان انقلاب اسلامی، از حامیان نهضت امام خمینی بود، در راهپیمایی‌ها شرکت می‌کرد و اعلامیه‌های متعددی را امضا نمود. پس از پیروزی انقلاب، به عنوان نماینده مردم مشهد در مجلس خبرگان قانون اساسی (۱۳۵۸) انتخاب شد. فلسفی با وجود اصرار بسیاری از علما، به دلیل دوری از شهرت و زهد شخصی، از پذیرش مرجعیت تقلید خودداری کرد.

وفات

آیت‌الله میرزا علی فلسفی در ظهر روز هشتم محرم ۱۴۲۷ قمری (۱۹ بهمن ۱۳۸۴ شمسی) پس از اقامه نماز ظهر در مسجد شهدای مشهد، دچار ناراحتی قلبی شد و به بیمارستان منتقل گردید. وی در عصر روز تاسوعا (نهم محرم) همزمان با اذان ظهر در سن ۸۵ سالگی درگذشت. پیکر او پس از تشییعی باشکوه با حضور علما، طلاب و مردم، در صبح روز یازدهم محرم، پس از اقامه نماز میت توسط آیت‌الله حسین وحید خراسانی، در رواق دارالسرور حرم مطهر امام رضا(ع) و در کنار مقبره آیت‌الله حسنعلی مروارید به خاک سپرده شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، آیات عظام و شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در پیام‌های جداگانه‌ای درگذشت او را تسلیت گفتند.

آثار

• المستفاد فی الاصول (تقریرات درس خارج اصول استاد، به قلم شاگردش محسن قدیری، چند جلد آن درباره مباحث الفاظ منتشر شده است).
• تقریرات درس خارج فقه و اصول استاد (که توسط شاگردان بسیاری نگاشته شده اما اغلب منتشر نشده‌اند).
• مجموعه‌ای از داستان‌های اخلاقی و روایی گردآوری شده از کتب حدیثی مانند بحارالانوار (برای استفاده در سخنرانی‌های عمومی).

منابع مقاله

• زنگنه قاسم‌آبادی، ابراهیم، گزیده مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد: بنياد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1382.
• معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، فقیه پارسا؛ یادنامه سالگرد درگذشت حضرت آیت‌الله العظمی میرزا علی فلسفی قدس سره، قم: مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
• دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای
• انصاری، هادی، برجسته‌ترین درس‌آموز مکتب آیت‌الله خویی، شبکه اجتهاد
• پایگاه اطلاع رسانی حوزه

وابسته‌ها

المستفاد في الاصول