برهان‌‌‌‌های اثبات وجود خدا (با رویکرد پاسخ به شبهات)

برهان‌‌‌ های اثبات وجود خدا (با رویکرد پاسخ به شبهات)، از آثار پژوهشگران معاصر، محمدحسین فاریاب و همکاران، پژوهشی تخصصی است و برهان‌های اصلی اثبات وجود خدا را با توجه به اشکال‌ها و در مواجهه با چالش‌های مطرح، تبیین می‌کند. نویسندگان این پژوهش را زیرنظر متخصص کلام اسلامی، دکتر حسن یوسفیان (متولد ۱۳۴۷ش)، به انجام رسانده‌اند.

برهان‌‌‌ های اثبات وجود خدا (با رویکرد پاسخ به شبهات)
پدیدآوران	فاریاب، محمدحسین (نويسنده) ها‌شمی‌، علی‌ (نویسنده) حسینی، احمد‌ ( نویسنده)
عنوان‌های دیگر	مجموعه‌ سوالات‌ و شبها‌ت‌ دینی‌ پا‌سخ‌ به‌ سوالات‌ و شبها‌ت‌ کلامی‌: برها‌ن‌ها‌ی اثبا‌ت‌ وجود خدا
ناشر	الجمعیة التعاونیة للطباعة ** سازمان تبليغات اسلامی. پژوهشکده باقر العلوم علیه السلام
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	13سده
چاپ	1
شابک	‎978-600-5529-72-2
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ف2ب4 217/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• دکتر حسن یوسفیان با تأکید بر اینکه كندوكاو دربارۀ آفرينندۀ جهان - كه در زبان فارسى او را خدا مى‌خوانيم - همواره از مهم‌ترين دغدغه‌هاى فكرى بشر بوده، افزوده است:

1. برخى وجود خدا را بديهى و بى‌نياز از استدلال شمرده‌اند، گروهى وجود او را اثبات‌ناپذير پنداشته‌اند و دستۀ سوم براى اثبات هستى وى، به دليل يا ادله‌اى تمسّك جسته‌اند.
2. در اين نوشتار ضمن تبيين رايج‌ترين برهان‌هاى اثبات وجود خداوند، اشكالات طرح‌شده نيز بررسى مى‌شود....
3. فصول نه‌گانۀ اين كتاب حاصل تلاش سه تن از محقّقان فرهيخته است كه هر كدام بررسى سه برهان را بر عهده گرفته‌اند:
   1. محمدحسین فاریاب (برهان نظم، فطرت و تجربۀ دينى)
   2. سید احمد حسینی (برهان وجودى، صدّيقين و امكان و وجوب)
   3. سید علی هاشمی (برهان حدوث، حركت و اخلاقى).

ساختار و محتوا

• این اثر 9 فصل دارد:

1. برهان نظم: در این فصل، تعریف نظم و انواع آن (نظم زیبا شناختی، نظم علی، نظم غایی)، تقریر برهان نظم، و شش اشکال عمده وارد شده بر این برهان، از جمله «نسبی بودن نظم»، «انکار نظم هستی»، «تصادفی بودن نظم»، و «تنافی شرور عالم با وجود نظم» بررسی می‌شود.
2. برهان فطرت: این برهان که به «راه دل» نیز معروف است، به عنوان یکی از راه‌های اثبات وجود خدا که مورد تأیید متون دینی است، مطرح می‌شود. مباحث این فصل شامل «پیشینه فطرت»، «ویژگی‌های فطریات» (مانند غیراکتسابی بودن و فراگیر بودن) و «اقسام فطریات انسانی» (مانند خداشناسی فطری و خداگرایی فطری) است و بررسی شش اشکال واردشده، از جمله «موهوم بودن فطریات»، «انکار فطری بودن باور به خدا»، «انکار گرایش فطری به خدا»، و «عدم تلازم میان گرایش فطری و واقع».
3. برهان تجربه دینی: این برهان یکی از مباحث جنجالی و مهم در فلسفه دین و کلام جدید است که بر ارتباط مستقیم و شخصی انسان با خدا تأکید دارد. بخش‌های اصلی شامل «حقیقت تجربه دینی» و «تجربه دینی و اثبات وجود خدا» است و بررسی اشکالات وارده، از جمله «موهوم بودن تجربه‌های دینی»، «واقع‌نما نبودن تجربه دینی»، و «تجارب دینی متعدد و خدایان متعدد».
4. برهان امکان و وجوب: این برهان یکی از مهم‌ترین و با سابقه‌ترین دلایل اثبات وجود خدا است که از طریق بررسی نقص اشیاء و موجودات خارجی، به وجود موجود مستقل و واجب می‌رسد. این فصل به تفاوت این برهان با برهان صدیقین سینوی می‌پردازد و بررسی تقریرهای فارابی، فخر رازی، محقق سبزواری و علامه طباطبایی از این برهان و نقادی اشکالات مهم مانند «ناسازگاری اعتقاد به قدمت عالم با علیت برای آن»، «بطلان اصل علیت به واسطه دستاوردهای علمی جدید»، و «مبهم بودن مفهوم واجب‌الوجود».
5. برهان صدیقین: این فصل به دو تقریر اصلی می‌پردازد: برهان صدیقین سینوی و برهان صدیقین صدرایی و بررسی اشکالات، مانند «نادرستی تقسیم موجود به واجب و ممکن» و «ناسازگاری تکیه بر مفهوم وجوب با ملاک برهان صدیقین».
6. برهان وجودی: این برهان، که بیشتر در فلسفه غرب مطرح بوده، استدلالی است که از مفهوم ذهنی کمال برای اثبات وجود خارجی خدا استفاده می‌کند. این فصل به بررسی تقریرها، برهان وجودی در فلسفه غرب و اسلامی، و دلایل ناتمام بودن آن می‌پردازد.
7. برهان حدوث: این برهان مبتنی بر این اصل است که هر موجودی که وجود او سابقه عدم داشته باشد، نیازمند پدیدآورنده است و در این فصل، تقریر برهان، شیوه‌های اثبات حدوث جهان (از راه حدوث صفات و اعراض اجسام، و از راه حدوث اجسام) و نیازمندی حادث به علت و پاسخ اشکالات وارده، از جمله «عدم قابلیت اثبات تجربی».
8. برهان حرکت: این برهان، که یکی از برهان‌های قدیمی است، بر اساس اصل «هر متحرکی نیازمند محرک است»، وجود محرک اول را اثبات می‌کند. این فصل به «پیشینه»، «تقریر» و «محدودیت‌های برهان» بررسی 5 اشکال واردشده از جمله قانون «ماند» و بی‌نیازی حرکت از محرّک می‌پردازد.
9. برهان اخلاقی: در این فصل معنای برهان اخلاقی کانت و پیش‌فرض‌های آن، معیار فعل اخلاقی و تقریرهایی از برهان اخلاقی و بررسی اشکالات وارده بر آن مطرح می‌گردد.

نمونه مباحث

• ... نظام هستى با گسترۀ عظيمى كه دارد، خود داراى عوالم گوناگونى است كه بشر كنونى به برخى از آن‌ها دست يافته است. وجود ستارگان، سياره‌ها، كهكشان‌ها، انواع بى‌شمار موجودات زنده - كه هر كدام داراى زيرمجموعه‌هاى فراوانى هستند - كوه‌ها، درياها و... آن‌چنان شگفت‌آور و عظيم هستند كه آدمى هرگز نمى‌تواند مدّعى شود حتى بخش كوچكى از آن را شناخته است. روشن است انسانى كه علم محدود دارد، نمى‌تواند به صرف ندانستن راز اين مسئله، آن را به عنوان يك نقص تلقّى كند؛ چنان‌كه يك انسان بى‌سواد نيز از ديدن خطوطى در يك كتاب هندسى نمى‌تواند آن را دليلى بر عدم علم نويسندۀ آن بپندارد. نظم موجود در اين عالم به‌گونه‌اى است كه حتى هيوم نيز پس از وارد آوردن ضربات انتقادى خود، سرانجام به اين نتيجه مى‌رسد كه: «برهان نظم اگرچه برهان معتبرى نيست، تا اندازه‌اى قانع‌كننده است».

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.