اصول و فنون پژوهش در گستره دینپژوهی
اصول و فنون پژوهش در گستره دینپژوهی، تألیف احد فرامرز قراملکی (متولد 1340ش)، نویسنده، پژوهشگر، استاد برجسته دانشگاه در حوزه منطق و فلسفه. این کتاب به اصول و فنون پژوهش در حوزه مطالعات دینی میپردازد و هدف آن ارائه یک چارچوب نظاممند برای انجام پژوهشهای عمیق و کارآمد در این گستره است تا از سطحینگری و تقلید جلوگیری شود.
| اصول و فنون پژوهش در گستره دين پژوهي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرامرز قراملکی، احد (نويسنده) |
| ناشر | حوزه علميه قم. مرکز مديريت |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | - |
| موضوع | دین - تحقیق - روش شناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ف4الف6 41 BL |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با مقدمهای از نویسنده در معرفی آن آغاز شده و مطالب شامل پنج بخش اصلی است: بخش اول "پژوهش و بهرهوری آن"، بخش دوم "اصول و فنون تشخیص مسئله"، بخش سوم "اصول و فنون تعریف، تحلیل و نقد"، بخش چهارم "رویآوردها و روشها"، و بخش پنجم "مباحث پیوستی".
سبک نگارش
کتاب با هدف جهتگیری درسها، افزایش و توانایی پژوهشی در گستره الهیات و معارف اسلامی بود. با تجدیدنظر و بازنویسی روششناسی مطالعات دینی و نگرشی پژوهشی به رشته تحریر درآمده و مطالب آن بهصورت منظم و طبقهبندی شده ارائه شدهاند تا یک چارچوب منطقی برای پژوهش فراهم آورند و به شناسایی و طبقهبندی خطاهای رایج روششناختی کمک کنند[۱].
باتوجهبه اینکه کتاب حاصل بهکارگیری تجارب فراوان در کارگاههای آموزشی است، جنبههای آموزشی و کاربردی قوی دارد و بهمثابه یک راهنمای عملی عمل میکند[۲].
گزارش محتوا
بخش اول: پژوهش و بهرهوری آن: این بخش به مفاهیم بنیادین پژوهش و اهمیت کارآمدی آن میپردازد. ابتدا بر اهمیت کارکرد روششناختی تصورات تأکید میکند و توضیح میدهد که تصورات صحیح چگونه به موفقیت در پژوهش کمک میکنند و عدم دقت در آن چه آسیبهایی به بار میآورد. سپس به تمایز اطلاعات و دادهها میپردازد و بیان میکند که دادههای خام باید پردازش، سنجش و گزینش شوند تا به اطلاعات معتبر تبدیل گردند. همچنین، مفهوم "عدم اطلاعات، اطلاعات است" را مطرح میکند و نشان میدهد که نبود دادهها یا اطلاعات نیز میتواند بهخودیخود ارزشمند باشد. یکی دیگر از اصول مهم این بخش، تعلق پژوهش به گستره خاصی از علوم است؛ به این معنا که هر پژوهش باید به یک حوزه علمی مشخص تعلق داشته باشد و استانداردهای آن حوزه را رعایت کند. این بخش همچنین بر تقدم پژوهش بر آموزش تأکید دارد، یعنی پژوهش مقدم بر آموزش است و آموزش باید از دستاوردهای پژوهشی بهره ببرد. در نهایت، به بهرهوری پژوهش (کارایی و اثربخشی) پرداخته میشود و عوامل مؤثر بر افزایش کارایی و اثربخشی تحقیق، مانند انگیزههای فردی و اجتماعی، موردبررسی قرار میگیرند[۳].
بخش دوم: اصول و فنون تشخیص مسئله: این بخش بر اهمیت شناخت و تعریف صحیح مسئله در پژوهش تمرکز دارد. اصل بنیادین آن، مسئلهمحوری است که بیان میکند پژوهش باید حول یک مسئله مشخص و قابلحل شکل گیرد. سپس به تمایز مسائل و مبانی میپردازد و توضیح میدهد که پژوهشگر باید تفاوت میان یک مسئله تحقیقاتی (که قابلحل از طریق پژوهش است) و یک مبنای فلسفی یا معرفتی (که بنیادهای نظری را تشکیل میدهد) را درک کند تا از خطاهای رایج جلوگیری شود[۴].
بخش سوم: اصول و فنون تعریف، تحلیل و نقد: این بخش به ابزارها و فنون لازم برای تعریف دقیق، تحلیل منطقی و نقد سازنده در پژوهش میپردازد. ابتدا، تمایز نظریهگرایی و فرضیهپردازی موردبررسی قرار میگیرد و تفاوت میان توسعه نظریهها و آزمون فرضیههای خاص روشن میشود. سپس، اصل ابزارانگاری تعریف مطرح میشود، به این معنی که تعاریف ابزارهایی برای فهم هستند و باید شفاف و بدون ابهام باشند؛ همچنین سه نوع ابهام زبانی، ذهنی و عینی و راههای رفع آنها توضیح داده میشود[۵].
بخش چهارم: رویآوردها و روشها: این بخش به رویکردهای کلی و روشهای مورداستفاده در پژوهش میپردازد. یکی از اصول آن، شناخت سلف در پرتو خلف است که به معنای بررسی و فهم گذشته (تاریخ، متون قدیمی) با ابزارهای معرفتی و دیدگاههای زمان حال است. سپس به ابزارانگاری مطالعات تطبیقی میپردازد و این رویکرد را بهعنوان یک ابزار کارآمد برای مقایسه دیدگاهها، پدیدهها و مفاهیم مختلف جهت رسیدن به فهمی عمیقتر معرفی میکند. اصل دیگر، تمایز موارد ظاهری و مواضع واقعی است که بر لزوم تفکیک میان آنچه به نظر میرسد و آنچه واقعیت دارد، در پژوهشهای تطبیقی تأکید میکند. در نهایت، این بخش به کثرتگرایی روششناختی اشاره دارد که به معنای پذیرش تنوع روشها و رویکردهای پژوهشی متناسب با ماهیت مسئله است و از انحصارگرایی روششناختی (استفاده از تنها یک روش) پرهیز میکند[۶].
بخش پنجم: مباحث پیوستی این بخش شامل مطالب تکمیلی و کاربردی است که به محققان در انجام پژوهش و تدوین نتایج کمک میکند. در این بخش، نمونهای از دینپژوهی روشمند ارائه میشود که کاربرد عملی اصول و فنون پژوهش در حوزه مطالعات دینی را به نمایش میگذارد و چگونگی بهکارگیری تمایز اطلاعات، تشخیص مسئله و کثرتگرایی روششناختی را در این زمینه نشان میدهد. همچنین، فرایند تدوین مقاله پژوهشی بهصورت مفصل تشریح میشود. این بخش مراحل اصلی نگارش یک مقاله، شامل طراحی، اجرا و گزارش تحقیق را پوشش میدهد و جزئیات مربوط بهعنوان، چکیده، کلمات کلیدی، بدنه اصلی مقاله و بخشهای سپاسگزاری، نتایج و منابع را ارائه میدهد. این راهنما به محققان کمک میکند تا یافتههای خود را به شیوهای منسجم و استاندارد منتشر کنند[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.