الحدود و الفروق

الحدود و الفروق، اثر ابوالحسن سعید بن هبةالله بن حسین عشاب طبیب بغدادی (436-495ق)، کتابی است در تبیین و تعریف اصطلاحات منطقی، کلامی، فلسفی و طبی و بیان تفاوت برخی از اصطلاحات متشابه با یکدیگر.

الحدود و الفروق
پدیدآوران	ابن هبةالله، سعید بن هبةالله (نويسنده) یعقوبی، غلامعلی (محقق)
ناشر	آستان قدس رضوی. بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1374ش - 1419ق - 1995م
چاپ	1
موضوع	فلسفه اسلامی - اصطلاحها و تعبیرها - فلسفه اسلامی - واژه نامه‌‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1374 4ح 606 BBR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

آثار بسیاری در شرح و تبیین واژگان و اصطلاحات کلامی، فلسفی و منطقی، به رشته تحریر درآمده است، اما طبق آنچه محقق در مقدمه به آن اشاره نموده، اثر حاضر، نسبت به آثار مشابه خود، برتری داشته و از نظر کیفی و کمی، با در بر داشتن بیش از ششصد حد و فرق، کتاب بی‌نظیر بوده و از تصنیفات قبل و بعد از خود، متمایز گردیده است.

حدود و تعاریف ذکرشده در کتاب، طبق آنچه محقق بدان اشاره نموده، تقریبا به عدد روزهای سال نزدیک بوده و تفاوت اصطلاحات متشابه با یکدیگر، تقریبا سیصد مورد می‌باشد. نویسنده، تعاریف و حدود را با اصطلاحات متعلق به منطق و صناعت جدل و قیاسات آغاز نموده (اصطلاحات 1 تا 121) که از جمله آنها، می‌توان به اصطلاحاتی همچون: تعریف حد و بیان فرق میان حد و رسم، حد علم، حد قانون، حد صناعت علی الاطلاق، حد صناعت منطقی، حد جنس و بیان تفاوت اسم جنس با اسم مشترک، حد نوع و... اشاره نمود.

پس از آن (از اصطلاحات 121 تا 225)، به‌تدریج به تبیین اصطلاحات فلسفی محض، (از اصطلاحات علمی و سپس نظری)، پرداخته شده و در قسمت اصطلاحات نظری فلسفی، اصطلاحات مربوط به کیفیات نفسانی بر فلکیات، مقدم داشته شده است. از جمله این اصطلاحات، عبارتند از: حد اراده، وهم، ظن، رأی، تمییز، حدس صناعی، رؤیت و...؛ به‌عنوان مثال، در تعریف حد وهم، چنین آمده است: «وقوف النفس بين السلب و الإيجاب» (توقف و تردید نفس بین نفی و اثبات).

نویسنده در ادامه به شرح اصطلاحات مربوط به کون و فساد بازگشته و سپس، به تعریف اصطلاحات طبی پرداخته و آنها را توضیح داده و تفاوت اصطلاحات متشابه آن را، بیان کرده است؛ اصطلاحاتی همچون حد نبض عظیم، نبض صغیر، نبض معتدل، نوم، یقظه، مرگ طبیعی، احساس، شهوت، وهم، جوع، روح، نضج و....

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.