تصفح الأدلة
تصفح الأدلة، اثر ابوالحسین محمد بن علی بن محمد بن علی بصری (متوفی 436ق/ 1044م)، کتابی است در علم کلام معتزلی که با تحقیق ویلفرد مادلونگ و زابینه اشمیتکه منتشر شده است.
| تصفح الأدلة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بصری، محمد بن علی (نويسنده)
مادلونگ، ویلفرد (محقق) اشمیتکه، زابینه (محقق) |
| ناشر | سکلور |
| مکان نشر | آلمان - ویزبادن |
| سال نشر | 2006م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | کلام زیدیه - تاریخ تشیع |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ه2الف2 214 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب، مهم‌ترین اثر بصری است که تنها بخش‌های کوتاهی از آن به‌صورت اصلی باقی مانده و البته محتوای آن به‌وسیله محمود ملاحمی خوارزمی در کتاب «المعتمد» بازنویسی و تحریر دوباره شده و هم‌اکنون می‌توان گفت که بر اساس همین کتاب اخیر، می‌توان به محتوا و حتی در موارد بسیاری، عبارات کتاب اصلی، یعنی «تصفح الأدلة» که منبع اصلی ملاحمی در بخشی از کتاب «المعتمد» بوده دسترسی داشت[۱].
این کتاب همان طور که از نامش هم پیداست، درباره بررسی و بازبینی ادله معتزلیان بهشمی درباره مسائل اصلی علم کلام بوده و ازآنجاکه ابوالحسین در پاره‌ای مسائل با نظرات استادش قاضی عبدالجبار همدانی مخالف بوده و آنها را به نقد کشیده و از همه مهم‌تر مسئله احوال و شیئیت معدوم و در پاره‌ای از مسائل هم تحت تأثیر فیلسوفان بوده و در پاره‌ای از مسائل هم بیشتر متمایل به بغدادیان بوده تا بصریان و همه این امور، موجبات انتقاد تند بهشمیان را از او فراهم کرده است و از آن جمله است انتقاد حاکم جشمی در شرح «عيون المسائل» از او و بی‌اعتنایی به آرای ابوالحسین در سرتاسر کتابش[۲].
نوع مباحث مطرح‌شده در کتاب آشکارا نشان از آن دارد که ما در این اثر، با نویسنده و متکلم برجسته معتزلی‌ای سروکار داریم که در عصری کهن می‌زیسته و از نزدیک هم با امامیه آشنایی داشته است. وی البته جابه‌جا از زیدیان هم نام می‌برد و بر برخی عقاید آنان نیز انتقاد می‌کند، اما مخاطب اصلی او در بیشتر کتاب، امامیه‌اند[۳].
این کتاب به دلیل مرگ نویسنده آن ناقص بوده و تنها تا اواخر بحث توحید را شامل می‌شده (تا پایان باب رؤیت باری) است. از بخش‌های باقی‌مانده کتاب چنین معلوم است که تا همین قسمت، آن هم کتابی بزرگ و با تفصیل در کلیه مسائل بوده است[۴].
برخی از مهم‌ترین موضوعات و مباحث باقی‌مانده از این کتاب ارزشمند، عبارتند از: حکایت مذهب شیخ ابوهذیل در علم[۵]، همواره قادر بودن خداوند[۶]، عالم و حی بودن دائمی خداوند[۷]، عالم بودن خداوند به تمام معلومات[۸]، قادر بودن خداوند بر تمامی مقدورات[۹]، قدرت خداوند بر قبیح[۱۰] و...
پانویس
منابع مقاله