آداب عباسی
| آداب عباسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اهری، عبدالکریم بن محمدصادق (نویسنده) دوستی، حسین (مصحح و محقق) |
| ناشر | تمثال |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 6ـ968014ـ600ـ978 |
| موضوع | کشورداري -- متون قديمي تا قرن ۱۴,پادشاهي -- متون قديمي تا قرن ۱۴ |
| کد کنگره | |
آداب عباسی تألیف عبدالکریم بن محمدصادق اهری، با تصحیح و تحقیق حسین دوستی؛ این کتاب که بعد از حدود دو قرن چاپ و منتشر می‌شود، یکی از کتاب‌های آیین کشورداری است که توسط یکی از فقیهان برجستۀ عصر فتحعلی شاه قاجار و به درخواست میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی وزیر بزرگ دربار او، برای آموزش کشورداری به فرزند و ولیعهد فتحعلی شاه (عباس میرزای قاجار) به نگارش درآمده است.
ساختار
کتاب در شش باب تدوین شده است.
گزارش کتاب
آیین کشورداری و آداب شهریاری از دیرباز در فرهنگ غنی ایران مورد توجه شهریاران و کارگزاران و فرهیختگان بوده است. هدف از نگارش چنین آموزه‌ها، برقراری امنیت و آسایش و عدالت اجتماعی همراه با مدیریت و سیاست کشورداری با تشکیل حکومتی نیرومند بر اساس عقل و دادگری می‌باشد.
خرد فرزانۀ ایرانی بر این باور است که حکمرانی بدون تکیه بر دانش کشورداری و علم سیاست ممکن نخواهد بود و برای رسیدن به جامعه‌ای آرمانی و انسانی، باید حاکمان در کنار حکیمان و سیاست‌مداران به کمک دانشوران، وظایف حکومتی و کارگزاری را بازخوانی کرده و متون تدوین‌شدۀ عالمان و اندیشمندان را راهنمای عملی خود قرار دهند.
در این کتاب‌ها و مکتوب‌ها، راه‌ها و شیوه‌های حفظ اقتدار و مشروعیت قدرت سیاسی ارائه شده و همچنین آفات قدرت سیاسی که به تضعیف یا از بین رفتن قدرت منجر می‌شود، به حاکم و کارگزار یادآوری می‌شود. در برخی از این آموزه‌ها، نخبگان جوامع در اثر احساس مسئولیت و به لحاظ مشکلات پیش آمده، اقدام به نگارش آیین‌نامه‌ها و اصول کشورداری کرده و آن را به حاکم با مسئول امر ارائه می‌کنند و در برخی موارد، حاکمان و کارگزاران، خود علاقمند به تدوین چنین درس‌نامه‌هایی شده و از دانشمندان عصر خود درخواست نگارش اصول و آیین کشورداری و کارگزاری می‌نمایند تا حکمت و حکومت، دوشادوش هم جامعه‌ای مرفه و مترفی و امن ایجاد نماید. کتاب‌هایی همچون سیاست‌نامۀ نظام‌الملک طوسی، مکاتیب خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، مرزبان‌نامه، قابوس‌نامه، نصیحة الملوک و .... همه در این راستان به نگارش درآمده و در اختیار حاکمان و کارگزاران قرار گرفته‌اند.
این کتاب که بعد از حدود دو قرن چاپ و منتشر می‌شود، یکی از همین گونه کتاب‌های آیین کشورداری است که توسط یکی از فقیهان برجستۀ عصر فتحعلی شاه قاجار و به درخواست میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی وزیر بزرگ دربار او، برای آموزش کشورداری به فرزند و ولیعهد فتحعلی شاه (عباس میرزای قاجار) به نگارش درآمده است.
عبدالکریم بن محمدصادق اهری از علما و فقهای برجستۀ دورۀ قاجاریه بود که مورد توجه بزرگان حکومتی و دانشوران عهد خود قرار می‌گرفت. او در سال‌های جنگ‌های روس و ایران (1218 ـ 1243 ق) نیز به سفارش میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی اقدام به تحریر چهار رسالۀ جهادیه نموده، لشکریان ایران را به جهاد ترغیب و مردم را به حمایت از سپاه ایران در این جنگ تشویف می‌کرد.
این کتاب که به پیشگاه ولیعهد شجاع ایران و فرماندۀ سپاه ایران در جنگ‌های ایران و روس یعنی عباس میرزا تقدیم شده و به نام آن بزرگ‌مرد «آداب عباسی» نام گرفته، در یک مقدمه و شش باب و یک خاتمه تألیف شده که مشتمل بر «احکام حلیت اخذ خراج و تکالیف شرعیۀ متعلقه به ذات اقدس نواب نایب‌السلطنه در امور ملکیه و سلوک با خلایق و وجه شرعیت صرف اموال معده از برای مصالح مسلمین در اخراجات مجاهدین و سایر آداب مذکوره» می‌باشد.
عبدالکریم اهری در این کتاب با استخراج احکام اراضی خراجیه و بیان چگونگی اخذ خراج و صدقات و خمس و محل و طریقۀ مصرف آنها، ضمن بیان اوصاف و وظایف متصدیان چنین مسئولیت‌ها، به ذکر معروفات و مناهی که رعایت آنها برای عمال و حکام، واجب و حتمی است، شاهزاده را به آیات الهی و احادیث منقول از حضرات چهارده معصوم(ع) توجه داده، مواردی از فضیلت علم و علما و آداب قضا و معاشرت و سلوک با اصناف مختلف مردم را به ایشان یادآور شده است.
تنها نسخۀ خطی این کتاب در 99 صفحه به قطع جیبی در کتابخانه و موزۀ ملی ملک موجود است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات