سپهر، عبدالحسین

نام	سپهر، عبدالحسین
نام‎های دیگر	ادي‍ب‌ ل‍س‍ان‌ ال‍س‍ل‍طن‍ه‌ م‍ل‍ک ‌ال‍م‍ورخ‍ي‍ن‌ س‍پ‍ه‍ر، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ي‍ن‌ م‍ل‍ک‌ ال‍م‍ورخ‍ي‍ن‌ ک‍اش‍ان‍ي‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ي‍ن‌
نام پدر	میرزا هدایت‌الله خان
متولد	1250ش
محل تولد	تهران
رحلت	1312ش
اساتید
برخی آثار	مرآت الوقایع مظفری تاریخ بختیاری؛ خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار ‏مرآت الوقایع مظفری و یادداشتهای ملک المورخین
کد مؤلف	AUTHORCODE07298AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، سپهر (ابهام‌زدایی) را ببینید.

عبدالحسین سپهر (1290ق- 1352‌ق/1312ش)، نویسنده و شاعر، ملقب به ملک‌المورخین نواده «مرآت الوقایع مظفری»، از جمله آثار اوست.

نواده میرزا محمدتقی خان لسان‌الملک سپهر

پسر عموی احمدعلى سپهر ملقب به مورخ‌الدوله

ولادت

ملک‌المورخین در سال 1290ق، در تهران چشم به جهان گشود.

خاندان

میرزا عبدالحسین خان سپهر، ملقب به ملک‌المورخین، فرزند میرزا هدایت‌الله خان و نواده میرزا محمدتقی خان لسان‌الملک سپهر، مؤلف «ناسخ التواريخ» و «براهين العجم» است.

پدرش میرزا هدایت‌الله خان در دوران ناصری و مظفری سمت دیوانی داشت و مستوفی اول حکومت بود که امروز به آن وزارت اقتصاد و دارایی گفته می‌شود. علاوه بر آن هنرمندی تمام‌عیار بود؛ در نقاشی کسی به پای او نمی‌رسید. در خط شکسته و نستعلیق استاد و در فن ترسل و شاعری برجسته بود. در بسیاری از علوم زمان خود نیز تبحر داشت.

عمویش عباسقلی خان سپهر مؤلف کتاب‌های مشكاة الأدب ناصری، تذکره ناصری، برهان النبوة ناصری، ترجمه وفيات الأعيان ابن خلکان و تکمیل‌کننده ناسخ التواريخ است.

نسب

ملک‌المورخین از خاندان ضرابی کاشان است و نسبش به آقا شریف بیک فرزند امیر غیاث بیک دنبلی می‌رسد که از طرف شاه عباس دوم متصدی امور ضراب‌خانه کاشان گردید و منشأ آثار ماندگاری شد؛ از جمله کاروان‌سرای بزرگ سه طبقه مشهور به سرای شریف خان یا سرای گمرک در نزدیکی میدان فیض و اول بازار بزرگ قدیم کاشان.

نسبت ملک‌المورخین از طرف مادر به فتحعلی خان صبا ملک‌الشعرای دربار فتحعلی شاه می‌رسد. میرزا محمدحسن ناطق کاشانی ملک‌الشعرای اصفهان نیز برادرزاده و داماد فتحعلی خان صباست. عبدالحسین خود نیز داماد میرزا عبدالرحیم خان ضرابی متخلص به سهیل و مشهور به کلانتر صاحب کتاب مرآت القاسان بود. میرزا احمد صبور جد ملک‌الشعرای بهار که در جنگ با سپاه روس به شهادت رسید، از خاندان ضرابی کاشان و فرزند او میرزا محمد ضرابی پدر مؤتمن‌الاطبّاء است.

لقب ملک‌المورخین

پس از فوت پدر، لقب ملک‌المورخین به وی انتقال یافت و سپس به لسان‌السلطنه ملقب شد و نگارش و اتمام دوره کتاب ناسخ التواريخ را که جدش میرزا محمدتقی خان آغاز کرده بود و پدرش هدایت‌الله خان و عمویش عباسقلی خان آن را پی گرفته بودند، به وی محوّل شد. شاعر نیز بود و «ادیب» تخلص می‌کرد.

فعالیت‌ها

وی در 13 سالگی تاریخ انبیا را نوشت و از 18 سالگی وارد خدمات دولتی شد. در جوانی به سمت معلمی مظفرالدین شاه قاجار برگزیده شد. در جریان قیام مشروطیت با انتشار مقالات مؤثر و تشکیل انجمن‌های مردمی و تربیت نویسندگان و شاعران مبارز، با انقلابیون به همکاری پرداخت. البته به کفاره این همکاری، هم از دربار قاجار و هم از دربار پهلوی گزند فراوان دید. در عصر سلطنت رضا شاه پهلوی، فعالیت او را محدود کردند و حتی به قولی، کتابخانه او را به آتش کشیدند؛ بااین‌حال از او آثار متعددی باقی ماند.

مسئولیت‌ها

از میان مسؤولیت‌های متعدد وی می‌توان به فعالیت در وزارت خارجه، ژنرال آجودان مظفرالدین شاه، فرمانداری اصفهان، کارگزاری مازندران و ریاست اوقاف کاشان اشاره کرد. وی با چندین زبان خارجی آشنایی داشت. در سال 1297ق، وارد خدمت فرهنگ شد. مدتى ریاست معارف و اوقاف کاشان (اداره آموزش‌وپرورش فعلی) را برعهده داشت. همچنین مدرسه ملی ادب را پایه‌گذاری نمود و در این راه جهیزیه همسر خود خانم حمیده ضرابی را با رضایت ایشان در این کار فرهنگی هزینه کرد.