آغاز و انجام
| آغاز و انجام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده) حسن‌زاده آملی، حسن (محقق) |
| ناشر | وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1366 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | انسان (اسلام)
فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 معاد نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. آغاز و انجام - نقد و تفسیر نفس |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 850 /آ6033 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
آغاز و انجام، عنوان شمارى از رساله‌ها و کتاب‌هاى كلامى و عرفانى و علمى به زبان فارسی، نوشته تنى چند از دانشوران ایرانى، بيشتر شيعى، مى‌باشد. یکى از این دانشوران كه ذيل این عنوان اثرى پديد آورده، خواجه نصير‌الدين طوسى است. اثر او رساله مختصر و فشرده‌اى در باب مبدأ و معاد است كه در آن اصول عقايد اسلامى را به روش عرفانى - فلسفى، تأویل كرده است و در طرح و بيان عقايد خویش، تا حدّى به فلسفه اسماعيلى و روش باطنى نظر دارد. او، این رساله را به درخواست دوستى عزيز كه جویاى دانستن احوال آخرت بوده، تأليف كرده و خود، آن را «تذكرة» نامیده است.
ساختار
اين کتاب، داراى 20 فصل است و در پایان آن، تعليقات آیت‌الله حسن‌زاده آملى، مشتمل بر یک مقدمه، مدخل، پيش‌گفتار و توضيحاتى كه مربوط به هر كدام از فصل‌هاى بيست‌گانه کتاب است، ذكر شده است.
گزارش محتوا
فهرست مطالب مطرح شده در کتاب، عبارت است از: در صفت آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مردمان در جهان از آن و آفات آن اعراض؛ اشاره به مبدأ و معاد و آمدن از فطرت اولى و رسيدن به آن‌جا و ذكر شب قدر و روز قيامت؛ اشاره به هر دو جهان و ذكر مراتب مردم در این جهان و آن جهان؛ اشاره به مكان و زمان آخرت؛ اشاره به حشر خلايق؛ ذكر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذكر بهشت و دوزخ؛ اشاره به صراط؛ اشاره به صحايف اعمال و كرام الكاتبين و نزول ملائكه و شياطين به نیکان و بدان؛ اشاره به ثواب و به حساب و طبقات اهل حساب؛ اشاره به وزن اعمال و ذكر میزان؛ در نورديدن آسمان‌ها؛ دمیدن در صور و تبديل زمین و آسمان؛ احوال روز رستاخيز و وقوف خلق به عرصات؛ درهاى بهشت و دوزخ؛ زبانيه دوزخ؛ جوى‌هاى بهشت؛ خازن بهشت و دوزخ؛ درخت‌هاى زقوم و طوبى؛ حور العين؛ ثواب و عقاب و عدل. تفصيل پاره‌اى از مطالب فوق: راه آخرت، آشكار است و پيمودنش آسان، چون مردم از همان‌جا آمده‌اند، بنا بر اين، آنچه ديدنى يا شنيدنى است، یک بار ديده و شنيده‌اند، ولى فراموش كرده‌اند... سبب روى‌گردانى مردم از آخرت، سه چيز است: 1. شوائب طبيعت، مانند شهوت و غضب و توابع آن از قبيل حب جاه و مال و غير آن؛ 2. وساوس عادت، مانند تسویلات نفس اماره و...؛ 3. نوامیس امثله، مانند تقليد جاهلان عالم‌نما و... ثواب از فضل خداست و عقاب از عدل او، بدين سبب، «من جاء بالحسنة فله خير منها و من جاء بالسيئة فلا يجزى الذين عملوا السيئات الا ما كانوا يعملون»(القصص 42)«هر كس كار نیکو كند، پاداشش به از آن است و هر كس كار بد كند، بدكاران را جز آنچه می‌كردند، كيفر ندهند.»... گفتارى از علامه حسن‌زاده آملى (در بخش تعليقات رساله حاضر): «آغاز و انجام»، یکى از مآخذ و مصادر علمى حكمت متعاليه ملا صدراست و در چندين فصل موقف هفتم الهيات أسفار و نيز در اكثر فصول باب يازدهم نفس اسفار، نظر به مطالب این رساله دارد...كيف كان، در این رساله، در واقع سخن از شرح حال انسان، در هر عالم است جز آن‌كه در فصل دوم و هفدهم و برخى از مواضع ديگر در اثناى سخن، به اختصار و ايجاز از آغاز؛ يعنى مبدأ تعالى و آمدن انسان از فطرت اولى اشارتى رفته است، نه بدان نحو كه مثلاًدر مبدأ و معاد شيخ رئيس و مولى صدرا از مبدأ بحث مى‌شود، لذا سزاوار است كه این رساله را یکى از رسائل در معرفت نفس؛ يعنى روان‌شناسى بشناسیم و بدانيم.
نسخه شناسى
اين کتاب، داراى نسخ خطى فراوانى است كه در کتاب‌خانه موزه بريتانيا و نيز کتاب‌خانه‌هاى ایران (تهران، مشهد، همدان، قم) و پاکستان و مصر نگه‌دارى مى‌گردد. نسخه‌اى از آن در دانشگاه تهران، به شماره 2401، موجود است. نسخه حاضر در برنامه، با مقدمه و شرح و تعليقات آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملى در قطع رقعى با جلد شومیز در 232 صفحه برای بار چهارم در سال 1374ش، توسط «سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى» ایران، منتشر شده است.
منابع مقاله
- دائرةالمعارف تشيع، جلد اول، مدخل: آغاز و انجام.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج اول، مدخل:آغاز و انجام.
- تعليقات آیت‌الله حسن‌زاده آملى.