قاعدة لاضرر و لاضرار (عراقی، ضیاءالدین)
قاعدة لا ضرر و لا ضرار، تقريرات درس شيخ ضياءالدين عراقى (متوفاى 1361ق)، است كه به‌وسيله شاگرد وى، سيد مرتضى بن سيد محمد جواد موسوى خلخالى، به زبان عربى، تأليف شده است.
| قاعدة لاضر و لاضرار (عراقی، ضیاءالدین) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسوی خلخالی، سید مرتضی (معاصر) (مقرر) عراقی، ضیاءالدین (محاضر) |
| عنوان‌های دیگر | تقریر ابحاث... الشیخ ضیاءالدین العراقی |
| ناشر | دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1418 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-424-332-3 |
| موضوع | فقه - قواعد قاعده لا ضرر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 169/52 /ل2م8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
مباحث كتاب، پس از يك مقدمه نسبتا طولانى از قاسم حسينى جلالى(محقق كتاب)، در قالب پنج جهت ارائه شده است.
گزارش محتوا
كتاب، با اين عنوان آغاز مى‌شود: «الكلام في قاعدة لا ضرر و لا ضرار و فيه جهات من البحث...»
جهت‌هاى مذكور در كتاب، 5 جهت است بدين ترتيب:
جهت اول: درباره معنى ضرر و ضرار؛
جهت دوم: درباره مدرک قاعده لا ضرر؛
جهت سوم: بيان وجه تطبيق قاعده، در موارد متعددى كه در روايات معصومين(ع)، ذكر شده است(شامل وجه تطبيق قاعده در قضيه سمره، وجه تطبيق آن در حديث شفعه، وجه تطبيق آن در خبر منع فضل الماء و وجه تطبيق آن در خبر جدار)؛
جهت چهارم: دفع توهم تأييد اطلاق قاعده به دليل تطبيقات فقها بر موارد مختلف، همچون تطبيق در عبادات ضررى، تطبيق در مسئله صحت عبادت در حال جهل به ضرر، تطبيق در معاملات ضررى، تطبيق در مسئله طلاق، تطبيق در مسئله حفر چاه، تطبيق در مسئله غرس، تطبيق در امتثالى كه لازمه‌اش ضرر مالى است و تطبيق در مسئله دابه.
از جمله نكات مثبت كتاب، حاكى بودن آن، از احاطه آقا ضياء بر نظريات استادش، مرحوم آخوند خراسانى است كه در بعضى موارد اشتباهات ديگران را تصحيح مى‌كند.
از ديگر نكات باارزش آن، اين است كه در بعضى پاورقى‌ها تغيير نظر آقا ضياء بيان شده است؛ مثل: «و حيث رجع الأستاذ دام ظله عن إطلاقه، قربنا الحل على ما سيأتي منه دام ظله، فلا تغفل في طي الحل».
از جمله خصوصيات كتاب، خلاصه بودن و مختصر بيان كردن مباحث است، بنابراین آقا ضياء، نظريات شيخ طوسى، علامه حلى، محقق، ابن إدريس و بزرگان معاصرش را مطرح نمى‌كند و فقط به‌صورت بسيار خلاصه مبانى نظريات را طرح و بررسى مى‌كند و بيشتر، نظريات شيخ اعظم مرتضى انصارى، آخوند خراسانى، شيخ الشريعه اصفهانى و مرحوم نايينى را بيان مى‌كند.
حواشى كتاب بسيار مفيد بوده و از تنوع خاصى برخوردار است. اين حواشى، شامل ذكر منابع و مآخذ و بيان نظريات علماى قبل و تحليل نظريات و حتى زندگى‌نامه مختصر آخوند خراسانى و شيخ الشريعه مى‌باشد.
نسخه‌شناسى
از اين كتاب فقط يك نسخه خطى در كتاب‌خانه علامه سيد محمدحسین حسينى جلالى در 27 صفحه وجود دارد كه هر صفحه حاوى 21 سطر است.
نكته مهم اينكه آقا ضياءالدين عراقى اين كتاب را مطالعه كرده و پس از تغييراتى در عبارت‌هاى آن، در انتها با خط شريفشان اين‌گونه نوشته‌اند: «و لقد أجاد فى ما أفاد من ضبط ما استفاد شكراللّه سعيه آمين». اين عبارت، به كتاب و نسخه آن اعتبار خاصى بخشيده است.
اين نسخه را مؤلف و مقرر كتاب، سيد مرتضى خلخالى، در سال 1389، به علامه سيد محمدحسین جلالى سپرده است.
نسخه موجود در برنامه، توسط دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميّه قم، در سال 1418ق، انتشار يافته است.
تحقيق و تصحيح كتاب، توسط سيد قاسم حسينى جلالى، در سال 1417، به پايان رسيده و براى هر قسمت، عنوانى مشخص شده تا موضوعات كتاب مشخص شده و مطالعه آن آسان باشد.
محقق، بعضى از عبارت‌هاى مشكل را شرح داده و بعضى از مباحث مورد نياز را كه آقا ضياء متعرض نشده است، تبيين نموده‌اند. احاديث و روايات را استخراج نموده و مراجع كتب حديث را مشخص نموده است. هم‌چنين مراجع و منابع اقوالى را كه محقق عراقى در كتاب آورده بيان نموده است.