اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در غیبت صغری
| اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در غیبت صغری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام (--) حسین‌زاده شانه‌چی، حسن (نویسنده) |
| ناشر | دفتر تبليغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1386 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-2636-25-9 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - 132 - 656ق.
شیعه شیعه - تاریخ محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - غیبت صغری |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 239/2 /ح5الف9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى اثر حسن حسین‌زاده شانه‌چى، دوره نزدیک به يك‌صد ساله كه با غيبت امام دوازدهم(عج) در 260ق آغاز و با درگذشت آخرين نائب، به سال 329ق ختم مى‌گردد را، معرفى مى‌نمايد. كتاب به زبان فارسی و در سال 1386ش نوشته شده است. پرداختن به يكى از مقاطع حساس تاريخ شيعه كه در سير تفكر اعتقادى و سياسى شيعى به شدت تأثيرگذار بوده، باعث اهميت كتاب شده است.
ساختار
كتاب با مقدمه مؤلف در معرفى منابع مورد استفاده وى، آغاز شده و در طرح مطالب، سعى شده است تا براساس اطلاعات تاريخى قابل اعتماد و معتبر، تصويرى از اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى اين دوره در پنج فصل ارائه شود، لذا مباحث به گونه‌اى ترتيب يافته كه تمامى مباحث ضرورى را در خود جاى دهد، بدين شكل كه:
در دو فصل نخست، با طرح مباحث مقدماتى، سعى شده تا زمينه ورود به اصل بحث فراهم گردد. از اين رو فصل اول، به بحث‌هایى درباره مسأله غيبت، مشكلات آن و تلاش‌هاى ائمه(ع) جهت زمينه‌سازى در جامعه شيعه براى مواجه با اين پديده اختصاص يافته و فصل دوم، فضاى كلى و عمومى جهان اسلام در عصر غيبت صغرى را به تصوير كشيده است، تا درك بهترى از موقعيت جامعه شيعه در عصر مورد نظر، در جهان اسلام، به دست آيد.
فصول بعدى، به مباحث سياسى، اجتماعى و فرهنگى جامعه شيعه پرداخته و در هر بخش، شاخصه‌هایى كه نشان دهنده وضعيت شیعیان در زمينه‌هاى مذكور است، مورد توجه قرار گرفته است؛ چنان كه در بحث اوضاع سياسى، از فعالیت‌های سياسى دولت‌ها، احزاب و شخصيت‌هاى شيعى بحث و گفتگو شده و در بخش وضعيت فرهنگى، از مراكز علمى، دانشمندان و دستاوردهاى فرهنگى و علمى سخن به ميان آمده است.
مؤلف معتقد است، بى‌شك ذكر مطالب مذكور، كه به لحاظ موضوعى متنوع مى‌باشند، در راستاى به تصوير كشيدن چهره جامعه شيعى در عصر غيبت صغرى از ابعاد فوق‌الذكر، بسيار مفيده بوده است.
منابع مورد استفاده در كتاب را مى‌توان به دو دسته كلى تقسيم كرد:
الف) منابع كهن: تأليفات و تصنيفاتى كه در عصر غيبت صغرى يا زمانى نزدیک به آن، به رشته تحرير درآمده است كه به دو دسته تقسيم مى‌شوند:
- آثار شيعى: تأليفات اختصاصى: آثارى كه به طور خاص درباره امام دوازدهم(ع) نوشته شده است؛ مانند الامامه و التبصره، كمال‌الدين و تمام النعمه، الغيبه و... و غير اختصاصى: الارشاد المفيد، كشف الغمه، كفايه الاثر و...
- غير شيعى: تاريخ طبرى، تجارب الامم، الكامل و...
ب) پژوهش‌هاى معاصر: تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(ع)، عصر غيبت، سازمان وكالت و...
به نظر نویسنده، دوره غيبت صغرى، اهميت ويژه‌اى دارد؛ هم از اين رو كه دوره ميانى عصر حضور ائمه(ع) و دوره غيبت كبرى و ظرف زمانى براى انتقال از يك موقعيت اجتماعى به موقعيتى جديد به شمار مى‌رود، هم به اين لحاظ كه در اين دوره، تحولات بسيارى در اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى جامعه شيعى پديد آمد.
از اين رو، معتقد است بررسى تاريخى اين دوره، علاوه بر آشنايى با اين تحولات، مى‌تواند در پاسخ‌گويى به سؤالات و شبهاتى كه در خصوص تاريخ و فرهنگ شيعه قابل طرح است، ما را يارى كند.
گزارش محتوا
پيش از ورود به مباحث اصلى، فصل اول، مطالبى جهت آشنايى با موضوع مورد بحث و شرايط زمانى و مكانى آن به لحاظ تاريخى ارائه كرده و در ادامه، نگاهى كلى به مسأله غيبت و موقعيت شيعه در آستانه وقوع آن افكنده است.
لذا براى دست يافتن به سابقه انديشه غيبت در فرهنگ اسلامى، به بررسى و تحقيق در زمينه غيبت در روايات و انديشه آن در فرقه‌هاى شيعى و اسلامى، تأليفات در موضوع غيبت تا پيش از آغاز آن، زمينه‌هاى آمادگى جامعه شيعى در مواجهه با اين پديده و دوران زندگانى امام يازدهم(ع) و سال‌هاى نخستين زندگانى امام دوازدهم(عج) پرداخته است.
تحولاتى كه در عرصه سياسى و فرهنگى جهان اسلام در دوران غيبت صغرى به وقوع پيوست، بر جامعه شيعه بى‌تأثير نبود و در پاره‌اى موارد مى‌توان تأثيرات مثبت و منفى اين تحولات را به طور مستقيم بر جامعه شيعه مشاهده كرد، از اين رو، نویسنده در دوم، در چهار بخش، براى شناخت دقيق‌تر و بهتر وضعيت شيعه در اين عصر، نگاهى اجمالى به وضعيت جهان اسلام در اين دوران افكنده است: وضعيت سياسى، وضعيت دينى و علمى، حوزه‌هاى فعال علمى و فعاليت‌ها و دستاوردها.
موضع‌گيرى سياسى شيعه امامى در عصر غيبت صغرى، مبنى بر دورى گزيدن از هر گونه حركت و فعاليت سياسى بود، امام ديگر فرقه‌هاى شيعى، در عرصه‌هاى سياسى، فعالیت‌های گسترده‌اى داشتند كه در سوم، به اختصار به گوشه‌اى از وضعيت سياسى دو فرقه زيديه و اسماعيليه و دولت‌هایشان، در كنار بررسى وضعيت سياسى شیعیان امامى اشاره شده است.
جغرافياى انسانى شيعه در عصر غيبت در شهرهاى مختلف بلاد اسلامى، با توجه به موقعيت‌هاى سياسى، اجتماعى و تراكم جمعيت، در چهارم، مورد بررسى قرار گرفته و بعد از بيان موقعيت اجتماعى آنان در زمينه زندگى شهرى، جايگاه اجتماعى، خاندان‌هاى شيعى و وضعيت معيشتى، به اختصار به پيدايش انشعابات فرقه‌اى پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)؛ از جمله واقفيه، جعفريه و محمديه و عملكرد نائبان خاص در هدايت و رهبرى جامعه شيعه پرداخته شده است.
مؤلف در آخرين فصل، وضعيت علمى و فرهنگى شیعیان را مورد بحث قرار داده و بعد از تشريح و توضيح دو مكتب عملى عمده كه در مراكز علمى شيعه رواج داشت؛ مكتب كلامى و حديثى، به وجود نوعى مكتب فقهى ديگر كه با مكتب فقهى پيشين، متفاوت بود، اشاره كرده است.
در پايان، در مورد مهم‌ترين مراكز علمى و آموزشى شیعیان كه بسته به نحوه فعالیت‌های علمى و کیفیت، از درجات اهميت مختلفى برخوردارند، بحث شده و بعد از اشاره به نحوه ارتباط اين مراكز با يكديگر، براى سنجش کیفیت و كميت وضعيت علمى در عصر غيبت صغرى، وضعيت تأليفات، تصنيفات و زمينه‌هاى آن‌ها در اين دوران مورد بررسى قرار گرفته است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها به ذكر منابع و توضيح كلمات و عبارات متن پرداخته است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری
تاریخ تشیع از پیدایش تا عصر غیبت کبری
نجم الثاقب در احوال حضرت ولی عصر صاحب العصر و الزمان بقیةالله الاعظم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه الشریف
تاریخ التشیع من نشویه حتی نهایه الغیبه الصغری
سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه علیهم‌السلام
پژوهشی درباره طوایف غلاة تا پایان غیبت صغرا و موضع ائمه علیه‌السلام در این باب