سفرنامه منظوم حج (هزار و دویست بیت)
| سفرنامه منظوم حج (هزار و دویست بیت) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهر بانو بیگم (نویسنده) جعفریان، رسول (به کوشش) |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1374 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حج شعر فارسی - قرن 12ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 6634/7 /س7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سفرنامه منظوم حج، اثرى است به زبان فارسى اثر بانویی اصفهانی از دوره صفویه به نام شهر بانو بیگم به کوشش رسول جعفریان كه به بيان سفرنامه سراينده به مكه مكرمه به صورت منظوم پرداخته است.
ساختار
كتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، آقاى رسول جعفريان و يك منظومه 1200 بيتى و بخش پيوستها است كه در اين بخش مطالب ذيل آمده است:
گزيده سفرنامه منظوم حسين ابيوردى، گزيده حج نامه احمد مسكين، گزيده فتوح الحرمين و دو قصيده از خاقانى (قصيده كوتاه ركوه الاسفار و قصيده تحفه الحرمين).
گزارش محتوا
منظومه بانوى اصفهانى؛ مشتمل بر 1200 بيت به سبک نظامى گنجوى است. سراينده منظومه در سفرى كه به قصد زيارت بيت‌الله الحرام داشته است و به تبع آن، از عتبات و شام ديدار كرده، اشعارى را مشتمل بر هزار و دويست بيت به نظم درآورده و دقيقا مناظر مهم و قابل توجه در سفر را به تصوير كشيده است. اين اشعار بيانگر وسعت بينش، دقت و ذوق ادبى اوست. بانوى اصفهانى در سفر خود به سوى بيت‌الله از شهرهاى بسيارى گذر كرده، لكن به دليل علاقه‌مندى بسيار به موطن خود، همواره از اصفهان ياد كرده است. زمانى كه به حلب مى‌رسد، اين شهر را در آبادانى شبيه اصفهان مى‌بيند و به همين دليل، به ياد اصفهان اشكش جارى مى‌شود.
درباره اشعار او بايد گفت: اين اشعار با سادگى و روانى سروده شده است، و از نظر قواى شعرى مشكلى ندارد. تنها گاه به دليل ياد از نام شهرها، مشكل سلاست دارد كه با توجه به ضرورت ياد از نام شهرها چنين امرى به راحتى قابل پذيرش است.
وى در مدينه منوره نيز عشق و علاقه خويش را به اهل‌بيت عليهم‌السلام نشان داده و از اين كه مى‌بيند در آستان امامان، بوريا پهن است، سخت آشفته‌خاطر مى‌گردد. وى در همان جا از نسيم مى‌خواهد تا شاه ايران را از اين وضع آگاه كند و از او بخواهد تا فرش‌هاى عالى براى اين آستان ارسال كند.
ويژگى‌ها
تا آن جا كه جست‌وجو شده، از دوره صفوى سفرنامه خاصى وجود ندارد. به همين دليل، متن موجود (سفرنامه منظوم حج) را بايد بسيار با ارزش تلقّى كرد، به ويژه اين كه متن مزبور به نظم صورت گرفته است. اين خود، هنر ديگرى است كه علاوه بر جنبه‌هاى تاريخى و مذهبى، آن را به عنوان يك اثر ادبى مطرح كرده است. علاوه بر آن، سراينده آن زنى است فرهيخته و اين خود در تاريخ ادبيات فارسى يك گوهر به شمار مى‌آيد؛ همچنين پرداختن وى به جنبه‌هاى جغرافيايى نيز ارزش خاص خود را دارد. آشنايى با راه سفر حج در آن دوران، آشنايى با مشكلات زائران ايرانى در اين سفر و نيز نحوه حج‌گزارى زائران خانه خدا، از ويژگى‌هاى اين سفرنامه است؛ براى مثال وى به تفصيل از جشن‌هايى كه به مناسبت عيد قربان در منا برگزار شده، سخن گفته است. برداشت وى از كعبه و تشبيهات او از برخى مكان‌هاى مقدس آن ديار نيز رهاوردى ديگر از بعد مذهبى - ادبى سفرنامه اين بانو است.
پيوست‌هاى كتاب حاضر؛ مشتمل بر مطالب ذيل است:
- سفرنامه منظوم سيدحسين ابيوردى. در اين بخش اشعارى از شاعرى به نام سيدحسين ابيوردى آمده است. از وى آگاهى مختصرى در «مجالس النفائس» آمده كه در آن جا محل تحصيل وى شهر هرات دانسته شده و وى با جامى مراوده داشته است. در اين بخش تنها حدود 170 بيت اشعار وى كه در سفر حج و در وصف مكه و مدينه سروده آورده شده است.
- گزيده حج‌نامه احمد مسكين. حج‌نامه مثنوى بلندى است درباره مناسك حج و آداب زيارت شهر مدينه. در ميان اشعار اين مجموعه، به جز آنچه درباره مناسك حج بر پايه مذاهب فقهى اهل سنت آمده، اشعار نغزى درباره عرفان حج و نيز زيارت قبر رسول خدا به چشم مى‌خورد كه به صورت گزيده در كتاب حاضر آمده است.
- گزيده فتوح الحرمين. فتوح الحرمين منظومه‌اى است كه توسط محيى لارى (م.933ق.) درباره حج سروده شده است. اين منظومه بالغ بر 1700 بيت است كه در اين بخش گزيده‌اى از آن آمده است.
- دو قصيده از خاقانى. عنوان بخش ديگرى از پيوست‌هاى كتاب است. در اين بخش دو قصيده از خاقانى، شاعر به نام قرن ششم هجرى كه در وصف كعبه و مناسك سروده شده، آمده است. اين اشعار از بهترين اشعارى است كه در زبان فارسى پيرامون كعبه و حج به نظم درآمده است. اولين قصيده «ركوه الاسفار» و قصيده دوم «تحفه الحرمين» نام دارد.
وضعیت کتاب
نسخه حاضر در برنامه؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست مطالب در ابتداى كتاب مى‌باشد.
منابع مقاله
- رياحى، محمدحسين، نقش بانوان شيعه اصفهان در فرهنگ و تمدن ايران و اسلام، مجله بانوان شيعه، زمستان 1385، ش10، ص197-236.
- جعفریان، رسول، مقدمه محقق.
- متن كتاب.