بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره)
| بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مصطفی، محمد (محقق) ابن ایاس، محمد بن احمد (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة مدبولي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2005 م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بدائع الزهور في وقائع الدهور، نوشته محمد بن احمد بن اياس حنفى مصرى معروف به ابوالبركات ناصرى (متوفى پس از 928ق) مهم‌ترين اثر نویسنده است كه در شش مجلد تاريخ مصر را از روزگاران كهن تا سالهاى نزدیک درگذشت مؤلف دربردارد. بدايع الزهور به‌ويژه درباره تاريخ سده نهم و اوايل قرن دهم و تصرف مصر به دست عثمانيان، مأخذ ارزنده‌اى است.
ساختار
كتاب به شيوه سال‌شمار تدوين شده و، به سبب اشتمال بر تاريخ دولت مماليك و مصر و اولين سالهاى حكومت عثمانيان در آن سرزمين، اولين اثرى است كه وقايع روز به روز اين سالها را، كه مؤلف ناظر بخشى از آنها بوده، گزارش كرده است.
گزارش محتوا
كتاب علاوه بر تاريخ سياسى مصر، حاوى اطلاعات جالب ديگرى درباره جغرافيا و تشكيلات نظامى، ادارى و مالى، فرهنگى و ادبى، هنرى، آداب و رسوم عامه و ساير جنبه‌هاى زندگى اجتماعى و دينى مصريان، از دولت فراعنه و قبطيان تا واليان عصر خلفاى اسلام و سپس طولونيان و اخشيديان و فاطميان و ايوبيان و مماليك و آغاز كار دولت عثمانى.
در اين كتاب از آثار مورخان بسيارى بهره جسته و از 73 تن از آنان، در بخش چهارم كتاب، ياد كرده است. وى در مطاوى كتاب، كوشيده است روايات تاريخى درست را از نادرست بازشناسد و نقل كند.
از نظر تنوع اخبار و روايات، كتاب بدايع الزهور نسبت به ساير منابع عصر مماليك، امتياز خاصى دارد. اين كتاب همانند روزنامه‌هاى امروزى تقريباً از همه‌جا و همه‌كس و همه‌چيز -اگرچه به اختصار- سخن گفته و كمتر حادثه اجتماعى وجود دارد كه مطلبى درباره آن ننوشته باشد. از اخبار خاص بدايع الزهور، اشاره به موروثى بودن برخى مناصب دولتى در ميان خانواده‌هاى خاص است.
ابن اياس در دربار مماليك با بسيارى از ارباب مناصب و درباريان خويشاوندى يا معاشرت داشت و ازين‌رو انقراض حكومت مماليك را به تفصيل و دقت نوشته است. وى تاريخ مصر را تا پايان حكومت پادشاهان ايوبى به اختصار و از سلطنت قايتباى با شرح و تفصيل جزئيات ذكر كرده است.
بخش مهم و مبسوط كتاب، قسمتى است كه حاوى رخدادهاى روزگار مؤلف، يا عهد نزدیک به اوست و در بيشتر موارد خود شاهد آن رويدادها بوده يا از آنها اطلاع صحيح داشته است؛ اما مجلد نخستين در واقع پيش گفتارى است اجمالى كه براى تكميل اثر خويش به صورت بسيار مختصر اقتباس و تتبع كرده است.
ابن اياس در مقدمه كتاب متذكر شده است كه حدود 37 كتاب تاريخ را مطالعه كرده تا نكاتى را كه در پى آن بوده است، به دست آورد. جرجى‌زيدان بر آن است كه عبارات بدايع‌الزهور مثل ديگر كتب تاريخى آن روزگار سست است.
محمد مصطفى در مقدمه مجلد پنجم چنين آورده است كه ابن اياس همچون ديگر مورخان قرن نهم قمرى اسلوب لغوى خاصى داشت. لغات ساده و آسان و نزدیک تر به زبان مردم به‌كار مى‌برد و غالباً ً به قواعد املا توجه نمى‌كرد و جمع و مفرد، مذكر و مؤنث و رفع و جر را به هم مى‌آميخت. با اينكه او قواعد درست املا را مى‌دانست و در بيشتر مواضع كتاب به مقتضاى آن مى‌نوشت، در نقل اخبار، ظاهراً با سخت‌گيرى، خبر را چنانكه شنيده بود، مى‌نوشت، نه چنانكه دستور زبان ايجاب مى‌كرد. اين شيوه، اثر ابن اياس را از لحاظ زبان‌شناسى و مطالعه تحول زبان عربى حائز اهميت ساخته است.
وى در مقدمه مجلد اول آورده است كه ابن اياس به درستى آنچه مى‌نوشته، توجه داشته و امانت علمى را در نقل رخدادها و اخبار رعايت مى‌كرده و از درازگويى و اطناب پرهيز مى‌نموده است. ابن اياس خود به اين نكته اشاره كرده است، مثلاً: در باب ملك‌الظاهر بيبرس مى‌گويد كه اخبار مربوط به او بسيار است، و چند مجلد مى‌شود، ولى غالب آنها ساختگى است و حقيقت ندارد و آنچه ما به دست آورده‌ايم، اخبار درستى است كه مورخان دانشمند از آن ياد كرده‌اند.
در تاريخ ابن اياس، احوال سلاطين مصر و وابستگان آنان، شرح رفت و آمدها و مسافرتهاى آنان، احوال رجال دولت و ارباب امور، رفت و آمد سفيران، تأسيس و افتتاح بناها، وفيات اعيان، كاهش و افزايش آب‌رود نيل، وضع نرخها و ارزانى و گرانى‌هاى فوق‌العاده، كمبود يا فراوانى اجناس و امتعه در قاهره، بيماريهاى مهلك و همير چون طاعون، رخدادهاى طبيعى چون زلزله‌ها و توفانها و ظهور ستاره‌هاى دنباله‌دار و مرگ‌هاى عجيب و تولدهاى نادر بيان شده است. اما قطعاتى كه ابن اياس از خود به مناسبت‌هاى مختلف آورده، مى‌تواند براى شناخت انديشه او مفيد باشد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب كتاب در انتهاى جلد دوم آمده‌است. كتاب فاقد پاورقى است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، 1374، جلد سوم، ص54