بدايع الأخبار (وقايع بهبهان در زمان حمله محمود افغان)
بدایع الاخبار، تألیف میرزا عبدالنبی شیخ‌الاسلام بهبهانی (زنده در 1142ق)، یکی از آثار ارزشمند زبان و ادبیات فارسی و از مآخذ مهم عصر صفویه درباره حمله محمود افغان به اصفهان و محاصره بهبهان است. کتاب به‌انضمام شش گزارش درباره حمله افغان‌ها به اصفهان و روستاهای خراسان با مقدمه، تصحیح و توضیحات سید سعید میرمحمدصادق منتشر شده است.
| بدايع الأخبار (وقايع بهبهان در زمان حمله محمود افغان) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیخ‌الاسلام بهبهانی، عبد النبی (نويسنده)
میر محمد صادق، سعید (مصحح) امیری، مصطفی (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | شش گزارش درباره حمله افغان‌ها به اصفهان و روستاهای خراسان |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-8700-88-6 |
| موضوع | ایران - تاریخ - حکومت افغانان، 1135 - 1142ق. - بهبهان - تاریخ |
| زبان | انگلیسی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش9ب4 1249 DSR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب بدایع الاخبار شامل پیشگفتار، دیباچه مصحح، متن اصلی بدایع الاخبار و شش پیوست همراه با یادداشت‌ها و نمایه‌ها و کتابنامه است. این کتاب را می‌توان الگوی برخی از مورخان متأخر عصر صفوی و اوایل دوره نادر دانست؛ به‌ویژه در دو بخش محاصره و قحطی اصفهان و مرگ صفی‌میرزا، از این لحاظ شباهت زیادی به کتاب «مرآت واردات» محمدشفیع طهرانی (متولد 1087ق) دارد[۱].
نویسنده که خود ادیب بزرگی بوده، بسیاری از اشعار را در متن کتاب با توجه به مناسبت موضوع از منابع ادبی گرفته و به سبک تقلید آن را تغییر داده و به‌کار برده است[۲].
محتوای کتاب بدایع الاخبار به چهار موضوع اختصاص دارد:
- مقدمه‌ی نویسنده درباره چگونگی تازش محمود افغان به ایران، شکست سپاه شاه سلطان حسین صفوی در گلون‌آباد، نحوه محاصره اصفهان و سرانجام سقوط اصفهان و جلوس محمود افغان؛
- حمله محمود افغان به بهبهان و گزارش نویسنده درباره مقاومت سی‌وشش‌روزه مردم در مقابل او و شکست و بازگشت محمود؛
- حکومت یک‌سال‌ونیمه صفی‌میرزا در بهبهان و کوه‌گیلویه؛
- اشرف افغان و سرانجام کار او و گزارش لشکرکشی نادر به کوه‌گیلویه و بهبهان[۳].
نویسنده علت شکست محمود در محاصره بهبهان را، روح سلحشوری و مقاومت و دین‌داری مردم بهبهان می‌داند؛ درحالی‌که برخی منابع، عوامل دیگر را دلیل شکست او می‌دانند؛ مثلاً لکهارت، آن را ناشی از «ناسازگاری هوا» می‌داند که تلفات سنگینی به قوای محمود وارد کرده بود[۴].
مصحح، شش پیوست به کتاب اضافه کرده که این پیوست‌ها همه به‌نوعی مربوط به سقوط دولت صفویه یا حمله افاغنه هستند. او گوشزد می‌کند که هنگام پژوهش و تصحیح کتاب بدایع الاخبار به این گزارش‌ها دست یافته است[۵].