دلائل القبلة في معرفة أحوال الأرض و عجائبها
| دلائل القبلة في معرفة أحوال الأرض و عجائبها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن القاص، احمد بن ابواحمد (نويسنده) حصناوی، احمد محبس (محقق) |
| ناشر | المجمع العلمي العراقي |
| مکان نشر | عراق - بغداد |
| سال نشر | 1432ق - 2011م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2د8 93 G |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دلائل القبلة في معرفة أحوال الأرض و عجائبها، تألیف احمد بن ابی‌احمد طبری بغدادی، مشهور به ابن قاص (متوفی 335ق/946م)، فقیه شافعی، از جمله منابعی است که در موضوع تشخیص قبله نوشته شده است. کتاب با تحقیق و مقدمه ارزشمند احمد محبس حصناوی منتشر شده است.
پس از اسلام، تعیین اوقات شـرعی مـسلمانان بایستی با استفاده از علم نجوم صورت می‌گرفت و یافتن جهت قبله نیز از نظر جـغرافیایی مـشخص می‌شد. در این‌‌باره مجموعه آثاری هم پدید آمـد که در آنها دو موضوع اوقات شرعی و تعیین سمت قبله، در قالب اصطلاحات نجوم محلی (قومی)، بحث می‌گردید. اینها، «كتب المواقيت» و یا کتب «دلائل القبلة» نامیده می‌شدند[۱].
آثار ابن قاص بیشتر رساله‌هایی مختصر، ولی پرمحتواست. دلائل القبلة، از جمله این آثار است که پیش از انتشار توسط حصناوی در سال 1913م توسط لویس شیخو در مجله المشرق (ش 17) چاپ شده است[۲].
کتاب در دو بخش ارائه شده است:
بخش اول کتاب، بخشی تحقیقی به قلم محقق اثر است که در سه فصل به معرفی مؤلف، کتاب دلائل القبلة و نسخه آن پرداخته است. محقق اثر در این بخش کتاب، تلاش کرده تاریخچه تحقیقی مختصر و مفیدی از نگارش کتب دلائل القبلة ارائه کند[۳].
علم دلائل القبلة، از علومی است که به علوم دیگری چون فقه اسلامی، علوم فلکی، جغرافیا و ریاضیات ارتباط دارد. کسانی که در علم دلائل القبلة، کتاب نوشته‌اند، به شیوه علوم هیئت عمل کرده و آن را به دو قسم تقسیم کردهاند: در یک قسم بر علوم هندی و یونانی قدیم اعتماد کردهاند و در قسم دیگر، شیوه عرب که در کتب انواء (اصطلاحی نجومی نزد عرب) و نجوم نوشته شده را پی گرفته‌اند. ابن قاص از شیوه مکتب دوم در تحدید نجوم و دلائل قبله استفاده کرده است[۴].
در بخش دوم کتاب، متن تحقیق و تصحیح‌شده دلائل القبلة ارائه شده است که خود به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود، بدون آنکه بین آنها عنوان یا فاصلی باشد، بلکه تقسیم موضوعی است؛ قسم اول یا همان دلائل القبله، مشتمل بر مقدمه و ده باب است. در ابواب کتاب، تاریخ تحویل قبله به کعبه، ذکر جدی و قطب و نجوم قبله و جهت شهرها به سمت بیت‌الله الحرام، ذکر دریاها، کوه‌ها و شهرها گنجانده شده است. قسم دوم، یا شهرها که بخش عمده کتاب را در بر گرفته است، شامل ذکر هیئت زمین و چرخیدن آن به دور کعبه است. این قسم دوم در ترتیب به شیوه کتب بلدان نوشته شده است[۵]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- هوشنگی، لیلا، ترجمه «نجوم اسلامی» دیوید ا.کینگ، مجله وقف میراث جاویدان، پاییز و زمستان 1375، شماره 15 و 16، ص 63 تا 72.
- ساروی، محمدجواد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1370.