الرسائل الرجالية
| نام کتاب | الرسائل الرجالیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | درایتی، محمدحسین (مصحح)
کلباسی، محمد بن محمدابراهیم (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 114 /ک8ر5 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال |
| ناشر | موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1380 هـ.ش یا 1422 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 10013 |
معرفى اجمالى
«الرسائل الرجالية»، از آثار انديشمند رجالى ابوالمعالى محمد بن محمد ابراهيم كلباسى (1247- 1315ق) است كه به صورت 29 رساله عربى مستقل در موضوعات خاص رجالى تنظيم شده است. چند مورد از رساله‌ها به بررسى شرح‌حال و وضعيت راويان يا رجاليان يا كتابهاى مرتبط، به‌صورت جداگانه اختصاص يافته است. اين اثر را محمد حسين درايتى (متولد 1343ش) تصحيح كرده است. تاريخ نگارش تمامى رساله‌هاى مذكور مشخص نيست ولى نويسنده آخرين رساله را در تاريخ 1301ق به پايان رسانده است.
ساختار
كتاب از چهار جلد (شامل 29 رساله: جلد1: سه رساله، جلد2: هفت رساله، ج3: پانزده رساله و جلد4: چهار رساله) تشكيل شده است. روش نويسنده، انتقادى و اجتهادى است.
على اوسط ناطقى در مقدمه مختصرى در ذكر اهميت كتاب به اين نكته اشاره مى‌كند كه اكثر رساله‌ها براى اولين بار در اين كتاب چاپ شده است و برخى رساله‌هاى چاپ شده نيز به چاپ سنگى و پرغلط بوده است.
مصحح براى تحقيق و تصحيح اثر حاضر از تعداد قابل توجهى از منابع قديم و جديد عربى (310 كتاب) استفاده كرده است. وى شرح‌حال نويسنده را به‌صورت خلاصه همراه با فهرستى از آثار ايشان آورده و ويژگى‌هاى نسخه‌هاى خطى مورد اعتماد و نيز روش تصحيح اثر حاضر را توضيح داده است (همان، ج1، ص11- 30).
نويسنده در اين اثر، بسيارى از مباحث مرتبط با درايه و شناسايى رجال حديث مانند: تعديل و جرح راويان، اصحاب اجماع، نقد و بررسى كتابهاى رجالى، اسامى مشترك و مباحثى ابتكارى مثل بحث تفصيلى درباره معنا و انواع ثقه، نقد مشيخه (شيخ صدوق در من لايحضره الفقيه و شيخ طوسى در تهذيب و استبصار) را توضيح داده است.
گزارش محتوا
درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
1. يكى از مزاياى اين اثر -كه به صورت رساله‌هاى مستقل در موضوعات خاص رجالى تنظيم شده-، اين است كه برخى از موضوعات و مسائل بيان شده در اين مجموعه، پيش از اين اثر، در اين علم به‌صورت بحث مستقلى عنوان نشده و مؤلف، مبتكر بحث تفصيلى آنها شده است؛ مانند: بحث از معناى ثقه و تعابير مختلف بيان وثوق؛ و لزوم نقد اسانيد كتب حديث (ر.ك: متن كتاب، ج1، ص33- 233 و ج4، ص129- 412).
2. نويسنده مباحث مفصلى درباره ثقه و چگونگى شناسايى او آورده و از جمله چنين نوشته است: آيا روايت كردن معصوم(ع) از راوى اقتضاى عدالت دارد يا نه؟ مى‌گويم گاهى اين موضوع در باب جابر بن عبدالله انصارى اتفاق افتاده است آنجا كه كشّى با اسنادش از محمد بن مسلم و زراره گفته است كه از امام باقر(ع) از تعدادى از احاديث پرسيديم و آنحضرت آنها را از جابر روايت كرد. و ممكن است كه گفته شود ظاهر از روايت، ابتناى روايات بر اطمينان بر نقل راوى است. و ظاهر اين است كه اين اطمينان بر اساس علم به عدالت بنا شده است و ظاهر از روايت ابتناى آن بر انكشاف عدالت است پس روايت مقتضى عدالت است. پس اين مطلب مثل آن است كه معصوم(ع) در حقّ راويى كه از او روايت شده، بگويد: او ثقه است (همان، ج1، ص216- 217).
3. نويسنده يادآور شده است: نقد استادان حديث شيخ صدوق در كتاب «من لايحضره الفقيه» و شيخ طوسى در كتاب تهذيب و استبصار، ضرورى است و كمتر كسى وارد اين بحث شده با آنكه پرسشى مورد ابتلاست و نيازى شديدى به پاسخ آن وجود دارد. نويسنده براى روشن شدن بحث، چند مقدمه آورده و مطالبش را با تفصيل فراوان ذيل 104 تنبيه سامان داده (ر.ك: همان، ج4، ص129- 412) و از جمله چنين نوشته است: ثمره اين نزاع، اين است: در روايتى كه طريقش ضعيف است، بنا بر عدم وجوب نقد طريق روايات شيخ صدوق در كتاب «من لايحضره الفقيه و شيخ طوسى در كتاب تهذيب و استبصار»، عمل به آن جايز است و بنا بر وجوب نقد، جايز نيست. همچنين ثمره بحث در طريق مجهول يعنى متروك آشكار مى‌شود كه در مشيخه ذكر نشده، و اين مورد فراوان است. در اين صورت عمل به آن جايز است بنا بر عدم وجوب نقد، و اگر نقد واجب باشد عمل به آن جايز نيست. (ر.ك: همان، ج4، ص195).
4. نويسنده، رساله‌هاى متعددى به بررسى وضعيت راويان يا رجال‌شناسان يا كتابهاى مرتبط با مباحث روايى و رجالى اختصاص داده و براى هر يك رساله‌اى جداگانه نوشته است مانند: رساله‌هاى «نجاشى»، «ابن غضائرى»، «شيخ بهائى»، «محقق خوانسارى»، «صحيفه سجاديه»، «تفسير منسوب به امام حسن عسكرى(ع)»،«ابوبكر حضرمى»، «ابوداود»، «احمد بن محمد»،«حسين بن محمد»، «حماد بن عثمان»، «عبدالله بن محمد»،«على بن حكم»، «على بن سندى»، «على بن محمد»، «محمد بن ابى‌عمير»، «محمد بن سنان» و «محمد بن قيس». به عنوان مثال در مورد محمد بن سنان بعد از ذكر 14 شاهد بر وثاقتش چنين اظهار نظر كرده است: اشكالى در اين مطلب نيست كه اگر در محمد بن سنان سوء مذهبى باشد منحصر در غلو است، ولى غلوّ در او ثابت نيست و بلكه ظاهر عدم آن است و ادعاى از كذابان مشهور بودن او ساقط است. همچنين ظاهر اين است كه توثيقاتى كه قبلاً گذشت مقدم بر مطالب مخالف آن است؛ چراكه با مدحى كه از روايات و غير آن استفاده مى‌شود، تقويت مى‌گردد؛ پس حديث او صحيح است (همان، ج3، ص651). همچنين نويسنده بعد از اين مطلب، مباحث مفصلى در مورد محمد بن سنان ذيل 27 تنبيه مطرح كرده است (همان، ج3، ص653- 692).
وضعيت كتاب
براى كتاب، افزون بر فهرست‌هاى اجمالى مطالب در ابتداى هر جلد، فهرست تفصيلى نيز در انتهاى آن فراهم شده است. فهرست‌هاى فنى (آيات، روايات، اشعار، اصطلاحات و مباحث جانبى، اسامى معصومان(ع)، اعلام، امكنه و بقاع، حيوانات و كتب وارد شده در متن) و همچنين فهرست منابع در انتهاى جلد چهارم آمده است. اين كتاب به صورت مستند منتشر شده و مصحح محترم ارجاعاتش را در پاورقى آورده است. مصحح در پاورقى‌ها گاه نام كتاب و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده و گاه توضيحاتى در مورد چگونگى خواندن كلمات به نقل از نويسنده، آورده است. هر چند تاريخ نگارش تمامى رساله‌هاى مذكور مشخص نيست ولى نويسنده آخرين رساله را در تاريخ هفدهم ربيع الثانى 1301ق به پايان رسانده است (همان، ج4، ص412، پاورقى 2).
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب الرسائل الرجالیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور