تصحيح تراثنا الرجالي مع التعريف بالمجهولين من رواته
| نام کتاب | تصحيح تراثنا الرجالي مع التعريف بالمجهولين من رواته |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | نجار، محمد علی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 114/2 /ن3ت6 |
| موضوع | حدیث - جرح و تعدیل
حدیث - علم الرجال محدثان شیعه محدثان مجهول |
| ناشر | موسسة دار الهجرة |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1410 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 10004 |
معرفى اجمالى
«تصحيح تراثنا الرجالي مع التعريف بالمجهولين من رواته» تأليف محمدعلى نجار، از جمله آثار انتقادى است كه به آسيب‌شناسى منابع روايى پرداخته و تصحيفاتى كه در اسامى رجال رخ داده را متذكر شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه نويسنده و متن اثر است. بررسى و تصحيح اسامى 90 تن از راويان تحت عنوان «وهم» در متن كتاب آمده است. شيوه نگارش نويسنده در هر وهم بدين‌ترتيب است:
1. ذكر نام صحيح و نام اشتباه راوى؛
2. نقل عبارات متون مهم از گذشته تا حال كه به‌اشتباه ضبط كرده‌اند، با شماره جلد و صفحه و با عنوان «مصادر الوهم»؛
3. ذكر عبارات متون رجالى كه شرح حال نام اشتباه را بيان كرده‌اند؛
4. دلايل اشتباه بودن ضبط راوى و نام صحيح با عنوان «مدارك التصحيح» و مانند آن.
گزارش محتوا
كم‌دقتى در استنساخ، تصحيح و تدوين منابع روايى و رجالى، سبب ضعيف دانستن پاره‌اى از روايات شده است. درحالى‌كه بررسى دقيق زنجيره اسناد، نشان مى‌دهد كه بسيارى از روايات ضعيف، در واقع، صحيح بشمار مى‌روند. انواع اين قبيل لغزش‌ها عبارت است از:
1. تغيير نام يك يا چند راوى در سند؛
2. تداخل نام دو يا چند راوى، به‌گونه‌اى كه يك نام تلقى مى‌شوند و غالبا به اين علت است كه «عن» به «بن» تغيير يافته است؛
3. افتادگى راوى يا راويان از زنجيره سند؛
4. اضافه شدن يك يا چند راوى؛
5. عدم ذكر پدر راوى يا عدم ذكر وصف پدر راوى؛ در نتيجه مجهول ماندن يا اشتباه شدن راوى با شخص ديگر.
در چهار قرن اخير كه استنساخ منابع روايى فراوان شده، اين‌گونه لغزش‌ها نيز گسترش يافته است و حتى مصححان اين متون نتوانسته‌اند اين‌گونه لغزش‌ها را برطرف كنند. محمدعلى نجّار از متخصصان علم رجال با تحقيقات گسترده توانسته است بسيارى از اين ايرادات را برطرف سازد و نشان دهد بسيارى از رواياتى كه ضعيف پنداشته مى‌شوند در واقع صحيح هستند. وى نتيجه اين بررسى‌ها را در كتاب حاضر به نگارش در آورده است. اما متأسفانه تنها جلد نخست آن به زيور طبع درآمده است (ر.ك: فاطمى، سيد حسن، ص38؛ مقدمه نويسنده، ص ب - ج).
نويسنده در مقدمه، اين لغزش‌ها را به دو قسم تقسيم كرده است:
الف)- لغزش‌هاى جديد: اين لغزش‌ها پس از قرن دهم پديد آمد. تسامح ناقلان و استنساخ‌كنندگان در اين دوره به‌قدرى فراوان است كه مى‌توان گفت: بيشتر آثار در اين دوره، شامل نصوصى است كه در متون اصلى، صحيح بوده است.
ب)- لغزش‌هاى قديم: لغزش‌هاى قديم مربوط به قرن دهم و پيش از آن مى‌شود. منشأ اصلى اين لغزش‌ها مربوط به تصانيف اوليه است كه توسط گردآورندگان راه يافته و ناسخان و نويسندگان ديگر همان لغزش‌ها را به نسل‌هاى بعد تا عصر حاضر، انتقال داده‌اند.
تعداد زيادى از لغزش‌ها كه در اين كتاب تذكر داده شده مربوط به زمان غيبت صغرى تا عصر حاضر است كه نويسنده براى نخستين بار به آنها دست يافته است (همان؛ همان، ص د - ه).
اين كتاب با تمام ويژگى‌هاى مثبتى كه دارد، قابليت اين را دارد كه با نگارش بهتر و مختصرتر تدوين شود؛ مثلاً فراوان ديده مى‌شود كه يك عبارت، عيناً از منابع مختلف نقل مى‌گردد؛ درحالى‌كه مى‌توان به يك عبارت اكتفا كرد و در بقيه موارد تنها منبع، ذكر گردد.
درخور توجه است كه چه‌بسا نام راوى تنها در سند يك يا دو روايت به‌اشتباه ضبط شده باشد، ولى در اسناد ديگر صحيح ثبت شده باشد (ر.ك: فاطمى، سيد حسن، ص38).
از جمله اسم‌هايى كه راويان به‌اشتباه ضبط كرده‌اند مى‌توان به اين موارد اشاره نمود:
1. درست: حيان الجعفي؛ غلط: حسان يا حنان بن سدير الصيرفي.
2. درست: داود بن يزيد الأودي؛ غلط: داود بن فرقد يا داود بن أبي‌يزيد العطار.
3. درست: زبيد اليامي؛ غلط: زيد اليماني يا زيد اليمامي.
4. درست: إدريس بن يزيد بن عبدالرحمن الأودي؛ غلط: إدريس بن عبدالله الأودي.
5. درست: عبدالسلام بن حرب؛ غلط: عبدالسلام بن الحارث (همان).
در آخرين وهم كتاب چنين مى‌خوانيم: از ايرادات تراث رجالى، عدم ذكر تاريخ ولادت و وفات روات است كه بر بسيارى از علماى رجال تشخيص دقيق طبقات آنها دشوار است. عجيب نيست كه على بن ابراهيم بن هاشم قمى كه بيش از 8000 حديث از او روايت شده و پدرش كه بيش از 7000 حديث از او روايت شده و احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قمى و صدها تن از علماى بزرگ مشهور گذشته تاكنون تاريخ ولادت و وفات آنها را نمى‌دانيم. هنگامى كه مقدس اردبيلى(ره) و ديگران مى‌گويند: روايت ابن عقده از حسن بن قاسم از اصحاب رضا(ع) به جهت دورى زمان آن دو، مرسله است، بدان دليل است كه تاريخ ولادت حسن بن قاسم و وفاتش را نمى‌دانيم؛ وگرنه اين‌گونه نمى‌گويند (ر.ك: متن كتاب، ص603).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در انتهاى كتاب ذكر شده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. فاطمى، سيد حسن، «تصحيح تراثنا الرجالي»، پايگاه مجلات تخصصى نور؛ مجله: كتاب ماه دين، بهمن 1379، شماره 40، ص39-38.
پیوندها
مطالعه کتاب تصحيح تراثنا الرجالي مع التعريف بالمجهولين من رواته در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور