مجتهدی نجفی، شمس‌الدین محمد
| نام | شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | شمس‌الدین |
| نام پدر | نجم‌الدین مجتهدی |
| متولد | 1302ش |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | شنبه 7 اسفند ماه 1400ش |
| اساتید | امام خمینی، مرعشی نجفی |
| برخی آثار | فرهنگ اصیل، تفسیر آموزشی قرآن، گفتار شیعه در اصول و فروع |
| کد مؤلف | AUTHORCODE11654AUTHORCODE |
شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی (۱۳0۲-1400ش)، روحانی مسلمان، مرجع تقلید شیعی، فقیه، اصولی و مفسر، صاحب مکتب فقهی تلفیق و تقریب سنتی و نوگرایی. از آخرین بازماندگان مکتب آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء و از شاگردان آیات عظام امام خمینی، مرعشی نجفی، سید محسن حکیم، سید محمدهادی میلانی و سید ابوالقاسم خویی
ولادت
ایشان در ۲۷فروردین سال ۱۳۰۲ش مطابق با 29 شعبان ۱۳۴۱ق و مصادف با ۱6 آوریل1923م متولد شد.
خاندان
شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی در خانه و خاندانی تا ۸–۷ نسل فقاهت و اهل علم و سیادت، مشایخ و مرجعیت، از خانواده و پدرمادری عالم و روحانی به دنیا آمده که پدرش نجم‌الدین مجتهدی و مادر از سادات حسینی، خواهر یکی از مراجع آن عصر حاج سید صیف‌الدین حسینی زنجانی و برادران و عموزاده‌ها و اقوام از سلسلهٔ عالمان و دانشمندان بوده‌اند.
پدر و اخوان بزرگ ایشان از فقها و شاگردان بزرگانی چون شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، میرزای نائینی، شیخ عبدالکریم حایری یزدی، میرزای شیرازی، فاضل شربیانی و مامقانی نجف بوده و از آنها نیز اجازات گوناگون اجتهاد و روایات داشته‌اند. مادرشان نیز عالمه مجتهدی حسینی در نجف اشرف وفات یافته که با عنایت سید ابوالقاسم خویی، نماز و تدفین آن سیدهٔ فاضله در وادی اسلام صورت گرفته‌است.
تحصیلات و اساتید
آغاز تحصیل را در مکتبخانهٔ مادر و سپس پدر از قرآن کریم، ادبیات، تجوید، گلستان و بوستان سعدی، نصاب الصبیان، الفیه ابن مالک، مقدمات، مطول، مغنی و… شروع نموده‌است.
بعد همراه برادران بزرگتر راهی حوزه می‌شود و بخشی از درسهای مادر و پدرش را که دروس خانگی رایج کودکان خانواده‌های اهل علم و مراجع بوده را مجدداً می‌خواند.
مثل الفیه، گلستان، مقامات حریری، شرح جامی و شمسیه، جامع‌المقدمات، قوانین، شرح لمحه، منطق منظومه، شرح‌الاشراق، شوارق الابهام و… را در حوزه با اساتید مبرزی چون شیخ یحیی مدرسی، دین‌محمدی زنجانی، سید مجتبی انگورانی، حاج شیخ عبدالکریم خوئینی و… می‌گذراند که هر یک مانند پدرشان آیت‌الله مجتهدی، ازشاگردان روحانیون نجف آقا سید محمدکاظم یزدی صاحب عروه، آخوند خراسانی صاحب کفایه و همدورهٔ سید محمدحجت کوه‌کمره‌ای بوده‌اند؛ ولی ذوق و استعداد شمس‌الدین محمد مجتهدی، تنها محدود به فقه و اصول نمی‌ماند، ریاضیات، هندسه و نجوم، شعر و سروده‌های اجتماعی، اشعار کلاسیک قدیم و جدید، بخصوص در ارتباط با بعضی از اقوام و بستگان نزدیک مثل دایی و عموها، پدربزرگ و … که هریک چون حسینی و ابوالقاسم مجتهدی از اعاظم و ملجاء کثیر مراجعات مردم بودند اثر گذاشته و به رشد و تعالی کم‌نظیری می‌رسد که بعضی از فضلا و خطبا، نشریات و جراید آن دوره، اشعار این شمس‌الدین محمد را نقل و منتشر می‌کنند.
مبارزه با حزب دموکرات و حزب کمونیست ایران
شمس‌الدین محمد مجتهدی نوجوان، از نزدیک می‌بیند که انحراف افکار عمومی آنچنان بالا گرفته که در طلبه‌ها و روحانیون تأثیر القائات کمونیستی و التقاطی پیدا شده و بعضی را در لباس روحانیت به شیفتگی سید جعفر پیشه‌وری، حزب عدالت، حزب کمونیست ایران و بعدها فرقهٔ دموکرات و جدایی طلب کشانده که یکی از وعاظ بالای منبر از مردم می‌خواهد با سلام و صلوات برای لنین و استالین دعا کنند. آتش در وجود شمس‌الدین محمد فروزان می‌شود و با عموها و دایی و حتی مادرش حسینی مجتهدی مطرح می‌کند که چاره چیست؟! تشویق خانواده، آن شعله آتشین گرمای جان پاک و نوجوان شمس‌الدین محمد را معطوف شعر و سروده‌های اجتماعی و انتقاد از انحراف طلبه‌ها و گرایش روحانیون به پیشه‌وری، غلام یحیی، استالین و لنین و… می‌سازد.
اشعار شمس‌الدین محمد مجتهدی مورد تحمل حزب دموکرات و برخی روحانیون طرفدار سید جعفر پیشه‌وری و لنین و حزب کمونیست ایران واقع نمی‌شود بخصوص که به تدریج از شمس‌الدین محمد مجتهدی نوجوان یا جوان اشعاری پخته و آراسته با ظرائف ادبی و قالب‌های متداول شعر و موسیقی در نشریات منتشر می‌شود که خانواده را با تهدید قتل و ترور دار و دسته حزب دموکرات و … روبرو می‌سازد تا به ناچار ادامه تحصیل او را در نجف اشرف کمی جلو می‌سازد و همراه با مادر و پدر و برادرانش که آنها قبلاً در حوزهٔ نجف، سوابق آموزشی داشتند راهی عراق می‌شوند که این مقارن ۱۳۶۳ قمری و ۱۳۲۳ شمسی است.
سید جعفر پیشه‌وری و لنینی و حزب کمونیست ایرانواقع نمی‌شود بخصوص که به تدریج از شمس‌الدین محمد مجتهدی نوجوان یا جوان اشعاری پخته و آراسته با ظرائف ادبی وقالب‌های متداول شعر و موسیقی در نشریات می‌شود که خانواده را با تهدید قتل و ترور دارو دسته دموکرات و دموکرات و … رئبرو می‌سازد تا به ناچار ادامه تحصیل او را به نجف اشرف کمی جلو می‌سازد و همراه با مادر و پدر و برادرانش که آنها قبلاً در حوزه نجف، سوابق آموزشی داشتند راهی عراق می‌شوند که ایم مقارن ۱۳۶۳ قمری و ۱۳۲۳ شمسی است.
از نجف به قم و باز هم نجف
برادران بزرگتر از محضر فقها و اساتیدی مثل آقا ضیاء عراقی برخوردار بودند که با وفات وی حدود ۱۳۲۰ به ایران بازمی‌گردند و بیماری مادر آنها را بیشتر به تمرکز در حوزهٔ قم و آیات عظام آقا سید محمد حجت، سید محمدتقی خوانساری، سید محمدالدین صدر، شیخ مهدی مازندرانی، سید احمد خوانساری و … می‌کشد.
شمس‌الدین مجتهدی نجفی نیز در نجف از حوزه و درس بزرگانی چون آقا سید ابوالحسن اصفهانی، کمال استفاده را می‌برد ولی با درگذشت استاد به سال ۱۳۲۵شمسی و ۱۳۶۵ قمری و کسالت مادر، ایشان هم به اخوانش درحوزهٔ قم و هم درسی و مباحثه با فضلائی چون شیخ جعفر سبحانی تبریزی و دروس بروجردی، حجت، روح‌الله خمینی، علامه طباطبایی و… می‌پیوندد.
سفرهای آموزشی، علمی و پژوهشی
طبق سنت عادی نخبگان، شمس‌الدین مجتهدی نجفی نیز به حوزهٔ قم، اکتفا نمی‌کند، همان‌طور که در عراق، فقط به حوزهٔ نجف اشرف، محدود نمی‌ماند و از حوزه کربلا و سامرا، فقها و مراجع واساتید بسیاری را خوشه چینی نموده و از بعضی مفصلاً یادداشت و تقریر مباحث و حتی برخی اجازات اجتهاد و روایاتها و دریافت نموده و با شعر و مشاهیر عربی و اتفاقات بغداد، حله و بصره نیز آشنا می‌شود که برخی سفرها به دوستی با امثال سید مرتضی عسگری و خاطرات و همکاریها می‌انجامد. در ایران نیز، از قم به تهران، اصفهان، اراک، خراسان، تبریز، مرند، زنجان و… وگلچینی از بزرگان حوزه‌ها و دانشگاه‌ها و انس و الفت با فرزانگانی چون حاج آقارحیم ارباب، میرزا مهدی آشتیانی، شیخ محمد علی شاه آبادی، محمد تقی آملی، علی اکبر مرندی، حسین خادمی، مهدی الهی قمشه‌ای، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، علامه ابوالحسن شعرانی، جلال‌الدین همایی، تا حتی بانوی مجتهده امین کشیده که اواخر دههٔ ۱۳۳۰ نسخه‌ای از اجتهاد ایشان و نامهٔ محمد کاظم شیرازی را در رساله و کتابش، گفتار شیعه در اصول و فروع آورده و در تهران منتشر می‌کند.
سفرها
در نجف از همان ۱۳۲۴ شمسی مقارن ۱۳۶۴ قمری که تاریخ ورود شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی است، سید ابوالحسن اصفهانی، با کهولت و بیماری، کمتر به درس که در مسجد هندی بوده، می‌آید و طلاب و فضلایی چون ایشان، بیشتر از سید محسن حکیم و سید محمود شاهرودی استفاده می‌کنند. از سید عبدالهادی شیرازی و شیخ محمد کاظم شیرازی نیز در مسجد شیخ انصاری و از سید ابوالقاسم خویی هم شبها در مسجد خضرای مشرف به صحن مطهر امیرمؤمنان علی(ع) و در نوبتی دیگر از محمد علی کاظمینی نیز در مسجد هندی بعد از نماز، شبها تلمذ و استفاده نموده که فهرست کوتاه اساتید شمس‌الدین مجتهدی نجفی در حوزه نجف، به نقل از برخی خواص شاگردان ایشان، چنین بزرگانی هستند: آقا سید ابوالحسن اصفهانی، سید جمال‌الدین گلپایگانی، سید محسن حکیم، محمد حسین کاشف الغطاء، سیدعبدالهادی شیرازی، حسین حلّی، فاضل قائنی، شیخ صدرا بادکوبه‌ای،عبدالکریم‌زنجانی، سید محمود شاهرودی، میرزاآقا اصطهباناتی، شیخ محمدکاظم شیرازی، سید حسین حمامی، میرزا باقر زنجانی، مرتضی طالقانی، فیض گنابادی، میرزاحسن بجنوردی، سیدعبدالله شیرازی، سیدعبدالاعلی سبزواری و… که اجازات اجتهاد و سوابق و مکاتبات از اغلب این بزرگان در کتابها و رساله‌های علمی شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی بارها طی سالهای ۱۳۲۸تا ۱۳۵۸ منتشر شده‌است. همین شیوه را در قم نیز داشته یا حتی از حوزهٔ کربلا یا برخی حوزه‌ها در سفرهایی که نموده، استفاده شمس‌الدین محمد مجتهدی، جامع و متنوع بوده که دیگر اساتیدشان را می‌توان در ایران، قم، تهران، یا کربلا و … چنین برشمرد: سیدهادی میلانی، حسین قمی و بهبهانی در کربلا، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدتقی خوانساری، نجفی مرعشی، سید روح الله خمینی، سیدمحمدرضاگلپایگانی، سیدعلی یثربی، سیداحمدخوانساری، شیخ محمدعلی شاه آبادی، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، محمدتقی آملی، میرزامهدی آشتیانی، ابوالحسن شعرانی و … تقریر دروس، کتابها و رساله‌های شمس‌الدین محمدمجتهدی نجفی در این دوران که برخی را آقابزرگ تهرانی در مجموعه دائرةالمعارف و گنجینه الذریعه الی تصانیف الشیعه آورده و ثبت نموده‌است، اغلب ابواب فقه و اصول را شامل می‌شود.
فراگیری زبان انگلیسی و فرانسه
اگرچه شرایط حوزه و جو سنگینی، اجازهٔ آنچنان باز و آزادی نداشت که اساتید و طلاب، کتابهایی غیر از فقه و اصول یا علوم رایج، چیز جدید و مباحث تازه‌ای بخوانند و بیاموزند ولی تلاشهای بزرگانی چون عبدالکریم حایری یزدی، حسینی طباطبایی بروجردی، گشایش باب‌نویسی است تا برخی از فضلا مثل شمس‌الدین محمد مجتهدی نیز در قم و تهران، به آموزش و فراگیری زبان انگلیسی و فرانسه اهتمام نمایند.
با مرورکتابها و رساله‌های علمی یا توضیح المسائل و فشردهٔ احکام و تألیفاتی که شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی از ۱۳۲۸ به بعد داشته و انتشار یافته، این آشنایی با جهان و آثار و افکاردانشمندان غربی و شرقی اروپا و آمریکا، چنین و هند و ژاپن و … را می‌توان ملاحظه نمود. ضمن آنکه از برخی دانشجویان و اساتیدی که پای درسهایش می‌آمدند. بطور جدی می‌خواهد انگلیسی و فرانسه را بصورت خصوصی به وی بیاموزند و البته برای رسمیت بخشیدن به آموزش زبان خود علاوه‌بر حق‌التدریس که می‌پردازد، کتابهای دورهٔ فرهنگ و ادبیات فارسی به عربی و عربی به فارسی راشخصاً به تألیف درمی‌آورد که بعدها در حوزه و دانشگاه‌های کشور به نام فرهنگ اصیل در ۳ جلد منتشر می‌شود و طی چندین بار تکرار چاپ، مورد استقبال فضلا و اساتید نیز قرار می‌گیرد.
حقوق زنان، فمنیسم اسلامی
شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی توجه به حق و حقوق دختران و بانوان دارد که بخشی به افکار و اندیشه مصلحانه وی و تحقیقات باز و آزادی است که در حوزهٔ نجف اشرف و بخصوص آشنایی با بزرگانی چون کاشف الغطا وعبدالکریم زنجانی داشته‌است. در همین دوران تحقیق و تدریس در حوزهٔ نجف و حتی بیتوتهٔ شبانه‌روزی در کتابخانه شخصی ومنزل محمدحسین کاشف الغطاء داشته و ۲ جلد کتاب النظر الثاقب که آقا بزرگ تهرانی، هم تقریظ و مقدمه در اول کتابها دارد وهم در مجموعه خودش، دائره المعارف بزرگ جهان تشیع، الذریعه، آن را به نام شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی، محمد حسینی واحمد کاشف الغطاء و مرتضی انصاری نموده، افکار فقهی و اجتهادی‌اش را نیز معطوف حقوق زنان نیز نموده‌است. آنهم مبتنی برفقه اصیل جواهری حوزه نجف و آثار کاشف الغطاء در برخی موارد فتاوی و شاذ و نادر میرزا محمد تقی شیرازی، محدث نوری، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و آخوند خراسانی، کلی مطالب راهگشا و مؤثر، استخراج و در کتابها ورساله‌هایش می‌آورد که طبق ذوقیات کاشف الغطاء، تنها حوزه و حقوق بانوان نیست، گاهی به شعر و موسیقی، ادبیات فرهنگ و هنر نیز کشیده می‌شود. البته در تأسیس حوزه و مسجد، کتابخانه و مرکز آموزشی و علمی که در تهران توسط شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی ایجاد می‌شود از همان دهه ۳۰ و ۴۰ به خانم‌ها برای کلاسها و برای حتی درس حوزوی، تفسیر، فقه، اصول، طلبگی و دانشجویی توجه و استقبال نموده که اینک آثار و کتابهایی است انتشار یافته که حاصل کار بانوان و دختران جوان دانشجوی دانشگاه‌های آن دوره از درسهای اوست.
حضور در انقلابهای عراق
مدرسهٔ سیدنجف، یادگار سیدمحمدکاظم یزدی و مدرسهٔ آخوندی خراسانی در محله حُویش، سمت بازار قبله، محل اصلی درس و طلبگی، زندگی و رشد و حضور طولانی الشمس‌الدین مجتهدی النجفی در نجف و عراق بوده که هردو مدرسه، کانون آموزش، تحصیل، تدریس و مباحثهٔ برخی از طلاب به کمونیسم و افکارالتقاطی تا توزیع تصاویراستالین، لنین، مارکس و انگلس، گویی برای او تکرار مسائل ایران و دفاع برخی از روحانیون و گرایش به حزب دموکرات سید جعفرپیشه‌وری است. شمس‌الدین محمد مجتهدی‌النجفی در سفرهایی با همراه بعضی از فضلایی چون سید مرتضی عسگری، از نزدیک اوضاع وحشتناک و آشفته بغداد را ملاحظه می‌کنند، ماجرای ملک فیصل اول، نخستین پادشاه عراق، ادعای خلافت شریف حسین، تا فیصل دوم و کودتاهای پیاپی، از عبدالکریم قاسم و مثله کردن قربانیان و کشیدن نقاشی و تصاویر فجایع و قتلها در مناظرخیابانی بغداد، تا قیام سرهنگ عبدالسلام عارف و بعد هم عبدالرحمن عارف، تا به احمد حسن البکر. دراین خلال، چند موضوع برای مجتهدی‌النجفی بعنوان استاد حوزه، قابل توجه بوده که علاوه‌بر انعکاس در کتابها و رساله‌ها و آثارش، اورابه اقدامات اجتماعی و فرهنگی بعنوان وظیفه و تکلیف سوق داده‌است.
نوع رفتار متقابل دولتهای عراق و مراجع
ملک فیصل اول و دوم تا حکومتهای بعد از خلافت ادعایی شریف حسین که اغلب با کودتای خونین بوده، در سایهٔ آموزه‌های استعماری و حضور مستقیم انگلیس که همچنان عراق و کشورهای اسلامی و عربی منطقه را مستعمرهٔ خود می‌دانسته، در کار حوزهٔ نجف و مراجع، از سید ابوالحسن اصفهانی تا سید محسن حکیم و … اختلال و ارعاب و مداخلاتی با تهدید و فشار داشتند که روند آموزشی و تحصیلی تا زندگی ساده طلاب و اساتید را نیز متأثر می‌ساخته که آثار مجتهدی النجفی، شرحی را با پیشنهاداتی آینده نگرانه از آن دوره دارد.
وفات
این عالم دینی پس از تحمّل یک دوره بیماری روز شنبه 7 اسفند ماه 1400ش در سن ۹۸ سالگی دارفانی را وداع گفت.[۱]
آثار
- فرهنگ اصیل
- احکام شهادت و گواهی در اسلام (فقه استدلالی)
- امام حسین آئینه عشق سرمدی
- حاشیه بر رسائل شیخ انصاری
- حاشیه بر شرح تجرید علامه
- حاشیه بر عروة الوثقی
- حاشیه بر کفایة الاصول
- (دیوان خاضع) اشعار فارسی و عربی
- رجعت و اسلام
- رساله عملیه
- 1رساله‌ای در اعتکاف
- شطرنج در اسلام
- طرفه‌های عشق
- گفتار شیعه در اصول و فروع
- فرازهایی از مکتب پیامبر اسلام و امامان
- فرهنگ اصیل (در ادبیات)
- فرهنگ دانشوران در تفسیر قرآن
- قانون نامه (آهنگ تاریخ و ادب)
- قصیده نوریه در وصف رسول اکرم
- قضاوت در اسلام(فقه استدلالی)
- مجمع‌المطالب فی شرح المکاسب (فقه استدلالی)
- معراج واسلام
- نقش پیامبران
- النظرالثاقب فی کتاب المکاسب (فقه استدلالی)
- نیل‌الطالب لتحصیل المکاسب (فقه استدلالی)
- هشدارها و نکته‌هائی سازنده
- تفسیر سوره منافقون
- جلوه‌های عشق
- نغمه‌های عشق
پانویس
منابع مقاله
- نجفی، شمس‌الدین، (۱۳۷۰)، النظر الثاقب فی کتاب المکاسب- النظر الثاقب و نیل الطالب، تهران، مرکز فرهنگی علامه حلی، کتابخانه حضرت رسول اکرم(ص)
- نجفی، شمس‌الدین، فرهنگ اصیل، تهران، انتشارات علاّمه حلّی (قدّس سّره)
- نجفی، شمس‌الدین، (۱۳۷۱)، گفتار شیعه در اصول و فروع، تهران، مرکز فرهنگی علّامه حلی (قدّس سّره)
- نجفی، شمس‌الدین، فرهنگ دانشوراندر تفسیر قرآن (سورهٔ منافقون)، تهران، مرکز فرهنگی علامه حلی (قدّس سّره)
- خبرگزاری بین‌المللی شیعه شفقنا