جوانمردان در تاریخ

جوانمردان در تاریخ
پدیدآوران	حصوری، علی (نویسنده)
ناشر	پردیس دانش
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
شابک	‎5-143-300-600-978
کد کنگره	‏

جوانمردان در تاریخ تألیف علی حصوری، رساله های جوانمردی از جمله میراث های فرهنگی ملی ماست، گرچه در دوره ی معاصر تقریبا نشان جوانمردان - که در آیین های پهلوانی و چند فرقه ی درویشی خلاصه شده بود- از میان رفت. چنان که از رساله های جوانمردان برمی آید، جوانمردی از پدیده های بزرگ و کم و بیش فراگیر اجتماعی و رساله های جوانمردان از مدارک باارزش تاریخ در ایران و تا حدی در همه ی سرزمین های اسلامی است.

گزارش کتاب

رساله های جوانمردی از جمله میراث های فرهنگی ملی ماست، گرچه در دوره ی معاصر تقریبا نشان جوانمردان - که در آیین های پهلوانی و چند فرقه ی درویشی خلاصه شده بود- از میان رفت. چنان که از رساله های جوانمردان برمی آید، جوانمردی از پدیده های بزرگ و کم و بیش فراگیر اجتماعی و رساله های جوانمردان از مدارک باارزش تاریخ در ایران و تا حدی در همه ی سرزمین های اسلامی است. با این همه، این رساله ها تاکنون از دیدگاه تاریخی نگریسته و بررسی نشده اند. تقریبا همه ی پژوهشگران به جنبه ی متن شناسانه، ادبی و غالبا صوفیانه ی این رساله ها توجه کرده اند.

در کشور ما، به رغم سابقه ی دراز در تاریخ نویسی و داشتن مورخان دانشمند و گسترش رشته های تاریخ، هنوز رساله های جوانمردی با همه ی فراوانی و تنوع در بررسی های تاریخی جایی نیافته اند. این موضوع بدان سبب مهم است که تا حدی وضع اهل حرفه را در دوره هایی از تاریخ ایران، به ویژه آنچه سده های میانه نامیده می شود، روشن تر می کند. دیگر اینکه در بررسی خشک تاریخی برخی از این متون، داده های صوفیانه در سایه ی تاریخ قرار می گیرد و از این منظر لازم است کاری جداگانه و با دیدی دیگر پیش گرفت. نویسنده با دیدی دیگر تاریخ ایران را بررسی می کند. از نظر ایشان کمتر دوره ای در تاریخ ایران هست که اسناد و مدارک آن درست بررسی و ارزیابی شده باشد. تعیین جای تاریخی و در نتیجه کارکرد واقعی این رساله ها مهم ترین کاری است که باید در خصوص آن ها صورت گیرد و بی شک نباید سهم آن ها را در گسترش تصوف از یاد برد، هرچند می باید به تفاوت های آن ها نیز توجه کرد.

بخشی از تصوف ما با نام جوانمردی مشهور شده است. جوانمردی، همچون شاخه ی سیاسی تصوف، نامی همگانی و در نتیجه نادرست برای شماری فرقه، از فرقه های صوفیانه تا قلندرانه و رندانه، شده است که گاه فقط همانندی ظاهری دارند و برخی حتی این همانندی را هم ندارند. این کاربرد سابقه ندارد و در گذشته جوانمردی فقط برای فرقه ای صوفیانه و ویژه ی اهل حرفه به کار می رفته است.

رساله های جوانمردان، که مهم ترین منابع ما برای بررسی مشرب جوانمردی اند، کمتر در قالب کتاب و بیشتر جزوه هایی اند که اخلاقی آراسته و رفتاری پاک و منزه را تبلیغ می کنند، چنان که به نظر می آید نقد آن ها به مراتب شایسته تر از توصیف آن هاست. مخصوصا کسی که آشنایی نزدیکی با تاریخ ایران نداشته باشد، هنگام خواندن این گونه نوشته ها با رویکرد اخلاقی پاک و اندرزهایی فریبا روبه رو می شود و شاید همین فریبندگی سبب شده است که کمتر بتوان با آن ها با روحیه ی انتقادی برخورد کرد. در نوشتار حاضر مولف کوشیده است نشان دهد که این رساله ها از جمله نتایج و دنباله ی آن سیاستی در تاریخ ایران است که پس از دوره ی اشکانی و با رشد شهرنشینی و صنعت گرایی می خواسته است نیروی کار و اهل حرفه ی شهری در ایران از دایره ی دید و فرمان حکومت بیرون نرود و سر خویش نگیرد. این کوشش به شکل دیگری، و نه به شکل جوانمردی، در دوره ی ساسانی هم صورت گرفته بود. بنابراین همه ی نشانه ها در رساله های جوانمردان، با توجه به اینکه هدف آن ها جذب اهل حرفه است، ما را به این نتیجه می رساند که وضعیت اهل حرف را از دوره ای بررسی کنیم که مقدمه ی تاریخ ایران در دوره ی اسلامی است، به ویژه که این دوره، یعنی دوره ی ساسانی، پدر واقعی دوره ی اسلامی است و از این لحاظ تفاوتی میان این دو نیست. بنابراین هدف این کتاب گزارشی دیگر و تاریخی تر، اما کوتاه، از این گونه اسناد است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران