رساله دلگشا

رساله دلگشا
پدیدآوران	عبید زاکانی، عبیدالله (نويسنده) حلبی، علی‎‌اصغر (مصحح)
عنوان‌های دیگر	رساله های تعریفات، صد پند و نوادر الامثال ** کلیات. برگزیده
ناشر	اساطير
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1387ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-331-142-1
موضوع	طنز فارسی - قرن 8ق. - لطیفه‎‌‌های فارسی - قرن 8ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏آ‎‏19‎‏ 5520 ‏PIR‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رساله دلگشا، به‌انضمام رساله‌های تعریفات، صدپند و نوادر الامثال، مشتمل بر چهار رساله از جمله رساله دلگشا از متون کلاسیک ادب فارسی است که خواجه نظام‌الدین عبید زاکانی (متوفی 772ق)، در قرن هشتم هجری قمری آن را نوشته است. تصحیح، ترجمه و توضیح کتاب به قلم علی‌اصغر حلبی است.

از عبید زاکانی دوازده اثر به‌جای مانده است که مشهورترین آنها «موش و گربه» به نظم و «رساله دلگشا» به نثر است. زاکانی از تأثیرگذارترین و نخستین کسانی است که با استفاده از فصاحت ادبی زبان طنز، به انتقاد از اوضاع اجتماعی پرداخته است. نثر او در «رساله دلگشا» مستحکم، منسجم و نزدیک به سبک نگارش سعدی در «گلستان» است. قدرت و مهارت عبید در نثر همچون سعدی، به ‌شیوه سهل و ممتنع است. طنز در «رساله دلگشا»، طنزی ملایم و لطیف نیست. برخی طنزها، گاه بدون در نظر آوردن اصول اخلاقی به رکیک‌گویی، تندی و گزندگی می‌انجامد و خنده حاصل از آن از روی تمسخر یا جهالت رفتاری هریک از طرفین گفتگو بر لب خواننده بیرون از روایت طنز شکل می‌بندد.‏

«رساله دلگشا»، مشتمل بر 93 داستان تازی و 267 داستان فارسی است که غالب آنها از پیشینیان است. عبید داستان‌های عربی را با تردستی چنان به فارسی برگردانده که از اصل خود آنها بهتر شده و چنان جامه زیبایی بر آنها پوشانیده که مایه اعجاب است‏.

«رساله تعریفات» که به سبک لغت‌نامه تدوین شده است، متضمن یک عده اصطلاحات زمان و مفاهیمی است که اهل دانش و بینش و آشنایان به اوضاع و احوال از آن درک می‌کرده‌اند. این رساله نیز از آثار بدیع و دلکش عبید است و چون در ده فصل ترتیب یافته، به «رساله ده‌فصل» نیز موسوم است. این رساله نیز در طعن و انتقاد از اوضاع اجتماعی است و عبید با بی‌رحمی، تمام طبقات اجتماع را با تازیانه انتقاد خود به زیر ضربت می‌گیرد و بااین‌همه یک‌‌دنیا لطف و ظرافت در آن نهفته است‏.

«صدپند» از دیگر رسالات هزلی و انتقادی عبید است. در این رساله، عبید دو دسته از مردمان زمان خود را هجود کرده است؛ یکی طبق معمول بزرگان، شیخان، واعظان و... خلاصه تمام آنهایی که به‌نحوی از انحا، خون مردم را به نام حکومت و دین و عدل و داد و انصاف می‌مکیدند و دیگر نویسندگان آن دوره یا دوره‌های پیش‏.

رساله دیگر، «نوادر الامثال» از جمله آثار جدی او به زبان عربی و در پند و اندرز و داستان و حکم است که به علاء‌الدین محمد وزیر تقدیم شده است‏.

محقق کتاب آن‌گونه که خود در مقدمه گفته آنچه را از مطالب رساله‌ها مبهم یافته شرح کرده است‏.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. جلالی، مریم، «وجوه ابهام نحوی در ساختار طنزهای رساله دلگشا با تکیه بر تئوری فوناژی»، پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، پاییز و زمستان 1396، دوره هفتم، شماره 2، ص 355 تا 376.
3. وامقی، ایرج، «عبید زاکانی، لطیفه‌سرای قرن سکوت»، نگین، آبان 1344، شماره 6، ص17 تا 22.