نجدی، محمد بن عبدالله
| نام | نجدی، محمد بن عبدالله |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | عبدالله |
| متولد | 1236ق |
| محل تولد | عنیزه عربستان |
| رحلت | یک‌شنبه دوازدهم شعبان 1295ق |
| اساتید | عبدالجبار بن على بصرى |
| برخی آثار | السحب الوابلة علی ضرائح الحنابلة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE04196AUTHORCODE |
محمد بن عبدالله بن حمید نجدى (1236-1295ق)، مورخ، ادیب، مفتی حنابله مکه، از خاندانى علم‌پرور و مشهور در مخالفت با وهابیت، از مهمترین آثار ایشان السحب الوابلة علی ضرائح الحنابلة
ولادت
وى در سال 1236ق در شهر عنیزه متولد شد. خاندان مادرى وى آل تُرکى، عشیره‌اى علم‌پرور در عنیزه بود که دو تن از مخالفین برجسته وهابیت نیز از آن برآمدند.
تحصیلات
محمد برخلاف سنت خانوادگى‌اش، در ابتدا به عقاید وهابیت جذب شده بود. او با شور و شوق فراوانى در محضر درس دو شیخ وهابى حاضر مى‌شد و از آنان درس مى‌آموخت.
همین ارتباط اولیه با عقاید وهابیت، بعدها منجر به کارآیى قابل توجه روش‌هایش در مقابله با اندیشه ابن عبدالوهاب گردید. او تلاش کرد به‌جاى رسم معمول آن زمان در نگارش رسائل و ردیات متعدد بر آراء وهابى، زمینه‌هاى مشروعیت عقاید آنها را از بین ببرد. در همین راستا با نگارش اثر مشهور خود تحت عنوان «السُحُب الوابلة فی ضرائح الحنابلة» که در دسته‌بندى متون اسلامى، جزء متون طبقات‌نگارى محسوب مى‌شود، ثابت کند که عقاید ابن عبدالوهاب با هیچ‌یک از آراء حنابله بزرگ در تاریخ اسلام هم‌خوانى و تطابق ندارد. او در این کتاب و در قالب تراجم حنابله بزرگ که پنج قرن را پوشش مى‌داد، به تحلیل آراء و مواضعى از ایشان پرداخت که در تضاد با اندیشه‌هاى ابن عبدالوهاب قرار داشتند. از این رهگذر، روش تأثیرگذار وى را مى‌توان «مواجهه غیر مستقیم» دانست[۱]
دیرى نگذشت که ابن حمید به تبع رسم علم‌اندوزان آن زمان نجد، راه حجاز و شامات را در پیش گرفت. او در مکه، در حاشیه آشنایى با یکى از علماى برجسته ضد وهابى به شکلى غیر مستقیم درگیر منازعه کلامى علماى وهابى بر سر ارزشمندى فقهى «قصیدة البردة»، منظومه‌اى صوفیانه در مدح پیامبر(ص) شد[۲]
ابن حمید در اثناى حضور در مکه به دلیل زمینه‌هاى خاندانى مشخص و حضور در محافل ضد وهابى مکه که روابط خوبى با والى عثمانى داشتند، به سمت مفتى حنابله در مکه منصوب شد. عوامل متعددى در این انتصاب مؤثر بود: اولاً موطن وى عنیزه که سابقه طولانى در دشمنى با عقاید وهابیت داشت؛ ثانیا انتساب وى به خاندان ترکى که در ضدیت با وهابیت شهیر بودند؛ ثالثا سفرهاى متعدد وى به عراق، شام و حجاز که زمینه را براى آموزش تحت نظر علماى حنبلى ضد وهابى فراهم کرده بود. اساسا همین ارتباطات گسترده با حنابله مناطق متعدد، ابن حمید را به فکر نگارش اثر طبقات‌نگارى ارزشمند «سحب الوابلة» انداخت. وجه اهمیت شخصیت و جایگاه ویژه ابن حمید براى محققان تاریخ شبه جزیره‌ى عربى، اثر تراجم‌نگارى مهم وى در معرفى علماى حنبلى شبه جزیره از قرن دهم هجرى به بعد است. در واقع این اثر، ذیلى است بر اثر ابن رجب که همو نیز ذیلى بر اثر ابن ابى‌یعلى محسوب مى‌شود[۳]
اساتید
- عبدالله بن عبدالرحمن ابابطین؛
- على بن محمد راشد؛
- محمد بن حمد هدیبى؛
- عبدالجبار بن على بصرى؛
- احمد بن عثمان بن جامع؛
- محمد بن على سنوسى؛
- احمد زینى دحلان؛
- محمد بن مساوى اهدل زبیدى؛
- احمد دمیاطى مکى؛
- محمود شکرى بن عبدالله آلوسى؛
- عابد سندى؛
- عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن کزبرى (الصغیر)؛
- عثمان دمیاطى؛
- عثمان بن عبدالله نابلسى؛
- ابراهیم سقا ازهرى؛
- احمد لبدى نابلسى[۴]
شاگردان
- پسرش شیخ على بن محمد بن حمید؛
- صالح بن عبدالله بسام؛
- خلف بن ابراهیم بن هدهود نجدى عنیزى مکى؛
- ابراهیم بن خلیل تونسى؛
- عبدالحى بن عبدالحلیم لکنوى انصارى هندى، ابوالحسنات؛
- على بن سلیمان دمنتى بجمعونى مغربى؛
- عبدالله ابوالخیر مِرداد؛
- ابراهیم بن سلیمان خنکى مکى؛
- على بن عایض عنیزى؛
- عبدالکریم بن صالح بن شبل؛
- عبدالله بن صالح بن شبل؛
- محمد بن عبدالکریم بن شبل؛
- مبارک آل مساعد بسام مولاهم؛
- صالح بن دخیل بن جارالله من آل سابق[۵]
وفات
وى در روز یک‌شنبه دوازدهم شعبان 1295ق در شهر طائف بدرود حیات گفت و در مقبره‌اى واقع در قسمت شمالى مقبره ابن عباس دفن گردید[۶]
آثار
- السحب الوابلة على ضرائح الحنابلة؛
- حاشیة على شرح المنتهى؛
- غایة العجب فی تتمة طبقات ابن رجب؛
- ملخص بغیة الوعاة؛
- جمع حواشی الخلوتی على الإقناع و شرحه؛
- إجازه کتبها لتلمیذه مصطفى بن خلیل تونسی؛
- قرة العین فی الرد على أبابطین؛
- النعت الأکمل؛ و..[۷]
پانویس
منابع مقاله
- نجدى، محمد بن عبدالله بن حمید، «السحب الوابلة على ضرائح الحنابلة»، تحقیق بکر بن عبدالله ابوزید و عبدالرحمن بن سلیمان، بیروت، انتشارات رسالت، 1416ق1996/م.
- رفیعى، محمدحسین، «محمد بن حمید و تصویرى متفاوت از دعوت وهابى»، برگرفته از پایگاه کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران