معجم مورخي الشيعة: الإمامية - الزيدية -الإسماعيلية
| نام کتاب | معجم مورخي الشیعة: الإمامیة - الزیدیة -الإسماعیلیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الإمامیة - الزیدیة - الإسماعیلیة
المؤلفون في التاریخ بالعربیة منذ القرن الأول حتی نهایة القرن الرابع عشر من الهجرة |
| پدیدآورندگان | عبدالحمید، صائب (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 35/67 /آ1ع2 |
| موضوع | تاریخ نویسان اسلامی - سرگذشت نامه و کتاب شناسی
تاریخ نویسان شیعه - سرگذشت نامه و کتاب شناسی تاریخ نویسی اسلامی - سرگذشتنامه و کتابشناسی |
| ناشر | مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1424 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12273AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«معجم مؤرخي الشيعة: الإمامية - الزيدية - الإسماعيليه»، اثر صائب عبدالحميد، معرفى مورخين شيعه از قرن اول تا قرن چهاردهم هجرى مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1424ق، نوشته شده است.
نويسنده انگيزه خود را از تدوين كتاب، بى‌اعتنايى شاكر مصطفى در كتاب «التاريخ العربي و المؤرخون»، به نگارش‌هاى شيعه و معرفى نكردن آن‌ها و نپرداختن به شرح حال نويسندگان شيعى بيان كرده است (داداش‌نژاد، منصور، ص 52).
ساختار
كتاب با مقدمه مركز «الغدير» آغاز و مطالب در دو جلد عرضه گرديده است.
نويسنده علاوه بر مراجعه به كتاب‌هاى فهرست، مانند فهرست شيخ طوسى و چند فهرست ديگر كه عطف توجهشان به شرق و بيشتر عراق است، تلاش كرده نويسندگان شيعى مناطق ديگر جهان اسلام را نيز پوشش دهد. به همين منظور، وى براى پيگيرى مورخانى كه در شام مى‌زيسته‌اند، كتاب ابن ابى‌طى را مناسب يافته، اما چون اين كتاب از جمله نوشته‌هاى مفقود است، لاجرم براى استخراج اطلاعات موارد برجاى‌مانده از كتاب ابن ابى‌طى، به كتاب‌هايى مانند ذهبى و صفدى مراجعه كرده است (همان، ص 52).
پژوهش حاضر، متكى بر سه كتاب فهرست به شرح زير است:
1. فهرست ابن نديم نوشته محمد بن اسحاق (380م) كه به‌صورت موضوعى و دسته‌بندى، كتاب‌هاى نوشته‌شده در هر علم تا عصر مؤلف را معرفى كرده است. در مقاله پنجم اين كتاب كه مربوط به علم تاريخ و معرفى نويسندگان اين رشته است، از اخباريان، نسابان، صاحبان احداث و آداب نيز ياد شده است (همان، ص 10).
2. رجال نجاشى، نوشته ابوالعباس احمد بن على نجاشى (372 - 450ق). در اين كتاب آثار و نوشته‌هاى شيعيان بررسى شده است. نجاشى بر اساس نام الفبايى مؤلفان به معرفى آثار نويسندگان شيعى پرداخته و مجموعا شرح حال 1269 نفر از مؤلفان شيعى و آثارشان را آورده است (همان).
3. فهرست طوسى، نوشته ابوجعفر طوسى (460ق). نويسنده در اين كتاب از مؤلفان شيعه و آثار آن‌ها و مجموعا شرح حال 912 نفر از مؤلفان شيعى را همراه با نام كتاب‌هايشان آورده است. البته وى كتاب‌هايى كه براى هر نويسنده ذكر كرده، كمتر از كتاب‌هايى است كه نجاشى براى همان مؤلف گزارش كرده است (همان).
اين تحقيق با جستجو در عناوين كتاب‌هاى يادشده در اين سه فهرست، سامان يافته است (همان).
گزارش محتوا
در مقدمه، نكاتى پيرامون كتاب، بيان گرديده است (ج 1، ص 7).
حروف الف تا عين در جلد اول و حروف غين تا ياء، در جلد دوم آمده است.
از جمله افرادى كه در اين كتاب معرفى گرديده‌اند، عبارتند از: ابان بن تغلب بن رياح، ابان بن عثمان احمر بجلى، ابراهيم بن احمد فاضلى، باقر احمد كاشف الغطاء، باقر امين الورد، باقر قريشى، ترجم بن على نسابه، تركى كاظم جوده، تقى دباغ، ثابت بن اسلم حلبى، ثامر عبدالحسين عامرى، ثبيت عسكرى، جابر شكرى، جابر بن يزيد، جاسم شبر و...
دامنه كتاب، بررسى و معرفى نويسندگان شيعه، اعم از اماميان، زيديان و اسماعيليان در محدوده زمانى قرن اول تا قرن چهاردهم است. نام مؤلفان به‌صورت الفبايى در كتاب تنظيم شده و شرح حال 1578 نويسنده شيعى در آن آمده است (همان).
اهتمام نويسنده به معرفى نويسندگان شيعى معاصر (پيش از 1400ق)، اهتمامى درخور تقدير است (همان).
پايان كتاب، دو پيوست دارد: پيوست اول، فهرست نام مورخانى است كه تخصصشان تاريخ بوده كه در اين فهرست، از 397 نفر، ياد شده است. در پيوست دوم، كه طبقات مورخان شيعه بر اساس قرن مشخص شده است، بيشتر مورخان مربوط به قرن چهاردهم هجرى است و آمارشان 432 نفر است، پس از آن، مورخان قرن پانزدهم هجرى ذكر شده كه 399 نفر مى‌باشند (همان).
نويسنده، شرح حال مورخانى را كه به زبانى غير از عربى نگارش كرده‌اند، نياورده است. همچنين برخى نويسندگان را كه دانشمندانى مانند صاحب «الذريعة» و «أعيان الشيعة» آن‌ها را شيعى معرفى كرده‌اند، شيعه ندانسته و معتقد است ملاك ايشان براى شيعى بودن نويسندگان، ملاك عامى است كه تسامح در آن، راه داشته؛ هرچند نويسنده خود، ملاك‌ها و معيارهاى مورد نظر براى شيعه بودن را مشخص نكرده است. در همين راستا، وى مورخان شيعى‌اى، مانند خصيبى و حافظ رجب برسى را كه از طايفه غاليان بوده‌اند، در اين مجموعه معرفى نكرده است (همان).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر دو جلد، در انتهاى جلد دوم آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. داداش‌نژاد، منصور، «تاريخ‌نگارى شيعيان در سده‌هاى نخستين»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: «نامه تاريخ‌پژوهان»، تابستان 1386، شماره 10 (44 صفحه، از 45 تا 88).
پیوندها
مطالعه کتاب معجم مورخي الشیعة: الإمامیة - الزیدیة -الإسماعیلیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور