بحرالعلوم، محمدصادق
| نام | بحرالعلوم، محمد صادق |
|---|---|
| نامهای دیگر | سيد محمد صادق بحر العلوم |
| نام پدر | سیدحسن |
| متولد | دهه اول ذی‌القعده سال 1315 |
| محل تولد | نجف اشرف |
| رحلت | 1399 |
| اساتید | آیت‌الله محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و سید محسن طباطبایی حکیم |
| برخی آثار | رجال العلامة الحلي |
| کد مؤلف | AUTHORCODE08082AUTHORCODE |
سید محمدصادق بحرالعلوم (1315-1399ق)، از علمای شیعه در نجف، شاگرد آیت‌الله محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و سید محسن طباطبایی حکیم در فقه و اصول، دارای قریحه ادبی، قاضی شهرهای «العمارة» و «بصره» در عراق و صاحب تألیفات متعدد بود.
نسب‌نامه
سید محمدصادق بحرالعلوم، بن سیدحسن بن سید ابراهیم بن سید حسین بن سید رضا بن سید محمدمهدی (بحرالعلوم) بن مرتضی بن محمد بن عبدالکریم بن مراد بن شاه اسدالله بن جلال‌الدین امیر بن حسن بن مجدالدین بن قوام‌الدین بن اسماعیل بن عباد بن ابوالمکارم بن عباد بن ابوالمجد بن عباد بن علی بن حمزه بن طاهر بن علی بن محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل دیباج بن ابراهیم غمر بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابیطالب(ع)، مشهور به بحرالعلوم نجفی.[۱]
تولد و وفات
سید محمدصادق بحرالعلوم نجفی، در دهه اول ذی‌القعده سال 1315 در نجف اشرف به دنیا آمد و در 1399 در همان شهر از دنیا رفت.[۲]
منصب قضاوت
او در سال 1368ق به‌عنوان قاضی شرعی شهر «العمارة» تعیین شد و شش سال در این سمت باقی ماند. سپس به بصره منتقل شد و حدود هفت سال هم در این شهر به قضاوت پرداخت. او در سال 1380ق به دلیل افزودن موارد جدید به قانون وضعیت شخصی، قضاوت را ترک کرد. در زمان عبدالکریم قاسم، او را به برگشتن بر کارش در محاکم شرعی، خواندند ولی او که با پایان گرفتن وضع قانون مذکور، برخی از مواد آن را ناسازگار با فقه جعفری می‌دید و تنها یک سال تا بازنشستگی‌اش مانده بود از این سِمَت استعفا داد و از بازنشستگی و حقوق و مزایای آن محروم شد.[۳]
تحصیلات
مقدماتی (مقدمات و سطح)
بحرالعلوم نجفی، مقدمات علوم حوزوی (ادبیات عرب و...) را در حوزه نجف نزد اساتید ذیل خواند؛
- معانی و بیان را پیش پسرعموی پدرش سید مهدی بن محسن بحرالعلوم خواند.
- اصول و فقه را از شیخ شکر بغدادی، سید محمود شاهرودی، شیخ محمدعلی کاظمی، شیخ اسماعیل محلاتی، سید محسن قزوینی، میرزا ابوالحسن مشکینی، میرزا فتاح تبریزی و شیخ محمدحسن مظفر، فرا گرفت.
- درایه و رجال را از سید ابوتراب خوانساری آموخت.
- در تفسیر شاگرد شیخ محمدجواد بلاغی بود.[۴]
درس خارج
سید محمدصادق، پس از طی مراحل مقدماتی دروس حوزوی نزد اساتید ذکر شده، در درس خارج فقه و اصول میرزا محمدحسین نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی حاضر شد، البته اکثر استفاده فقهی او از دروس سید محسن طباطبایی حکیم بود و تا سال 1354ق شاگردی وی را کرد.[۵]
او علاوه بر فقه و اصول، به مطالعه کتاب‌های فلسفه و کلام، تاریخ و انساب و لغت و ادب و... از فنون اسلامی پرداخت و در این مسیر اطلاعات زیادی در این حوزه‌ها به دست آورد. بحرالعلوم، سالهای طولانی ملازم دوستش، شیخ محمد سماوی بود و از وی و کتابخانه او استفاده‌های بسیاری برد. او به دلیل مطالعات فرهنگی متنوع از قدما و معاصرین، دید فرهنگی وسیع و متنوعی داشت و در آموختن علم، تنها به علوم حوزوی اکتفا نمی‌کرد و به یادگرفتن هر چیزی که نام علم داشت، بها می‌داد. وی بیش از پنجاه‌هزار کتاب چاپی و ده‌ها نسخه خطی (که اکثراً به خط زیبای خودش بودند) داشت که بعد از خرید، آن‌ها را مطالعه کرده بود و سپس در قفسه کتابخانه قرار داده بود.[۶]
خدمات علمی
شیخ آقابزرگ طهرانی درباره او چنین می‌گوید: «له ولع شدید بمطالعة الکتب المتنوعة و اقتنائعها [اقتنائها] و قد أصبحت عنده مکتبة نفیسة» او علاقه زیادی به خواندن کتاب‌های مختلف و خرید کتاب داشت و [این امر باعث شد] که یک کتابخانه نفیس داشته باشد.[۷] او با اداره «المکتبة المرتضویة» و چاپخانه آن‌ها «المطبعة الحیدریة» در نجف مرتبط بود و آن‌ها از وی خواستند که به نشر و تحقیق کتاب‌های مفید از آثار قدما و متأخرین بپردازد. او هم به تحقیق تعدادی از کتاب‌های مهم پرداخت و بر آن‌ها تعلیقه نوشت و بر برخی، فوائد و حواشی خوبی افزود.[۸]
طبع ادبی و شعر
سید محمدصادق بحرالعلوم، با جمع زیادی از ادیبان و شعرای عراقی، سوری و لبنانی نشست‌وبرخاست داشت و بین او و آنان تبادلات ادبی و نکات شعری در می‌گرفت.[۹]
اجازات
- آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در روز 25 صفر 1350 ق؛
- سید محمود مرعشی؛
- سید محمدرضا جلالی.[۱۰]
آثار
او بحثهای علمی فراوانی دارد که در مجلات قدیمی عراقی به چاپ رسیده و البته برخی بحثهایش هم به چاپ نرسیده است. بحرالعلوم، بر گروهی از کتاب‌های قدیم و معاصر، مقدمه (مقدمه علمی) نوشته است. برخی از مؤلفات او ازاینقرار است؛
- مجموعه‌ای از اجازاتی که از علمای مختلف به او داده شده است؛
- حاشية فرائد الأصول؛
- حاشية كشف الظنون؛
- حاشية كفاية الأصول؛
- حاشية المكاسب شیخ انصاری؛
- الدرر البهية في تراجم علماء الإمامية، من القرن الحادي عشر إلى الرابع عشر؛
- دليل القضاء الشرعي؛
- دیوان شعر سید محمدصادق بحرالعلوم؛
- الرحلة إلى سوريا و لبنان؛ که در سال 1353ق آن را نوشت؛
- السلاسل الذهبية؛ مجموعه‌ای که در آن تراجم زیادی وجود دارد؛
- سلاسل الروايات و طرق الإجازات؛ که در آن اجازات حدیث را جمع‌آوری کرده است. او این اثر را در سال 1353ق تکمیل کرد و پس‌ازآن «الإجازات الروائية» نامیدش؛
- الشذور الذهبية؛ مجموعه شعر؛
- صكوك الإعلامات و الحجج الشرعية؛
- اللآلي المنظومة (کشکول)؛
- اللؤلؤ المنظوم في نسب آل بحرالعلوم؛ که در نجف به چاپ رسانده است؛
- المجموع الرائق؛ حاوي تراجم و قصائد فراوان که در سال 1350ق آن را نوشت؛
پانویس
منابع مقاله
امین، حسن، مستدركات أعيان الشيعة، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ اول، بیروت، 1408ق.