تیمور، احمد
| نام | تیمور، احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | احمد تیمور پاشا
تیمور پاشا، احمد بن اسماعیل تیمور بیگ، احمد |
| نام پدر | اسماعیل تیمور پاشا |
| متولد | 1871م برابر با 1288ق |
| محل تولد | قاهره |
| رحلت | 1930م برابر با 1348ق |
| اساتید | حسن طويل |
| برخی آثار | الموسوعة التیموریة من کنوز العرب في اللغة و الفن و الأدب
الکواکب السیارة في ترتیب الزیارة و فیه أبرز مقامات الصحابة و الصوفیة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE06401AUTHORCODE |
احمد بن اسماعيل بن محمد تيمور (1288 - 1348ق)، معروف به تيمور پاشا، اديب، پژوهشگر و مورخ مصرى بود. کردی الاصل(پدر کرد و مادر ترک)، وى فرزند يكى از خاندان‌هاى بزرگ مصرى بود كه در دوران خردسالى پدرش را از دست داد و خواهر شاعرش عايشه تيموريه، سرپرستى وى را به عهده گرفت.
ولادت
اصل خاندان تيمورى از كردستان عراق و شهر موصل است. محمد كاشف جدّ وى، اولين كس از اين خاندان بود كه همراه سپاهيان محمدعلى پاشا (حاكم وقت)، به منظور جنگ با مماليك به مصر آمد. بعدها پسر وى اسماعيل (پدر احمد) نيز مسئول ديوان اسماعيل خديوى در مصر گرديد.
احمد در 22 شعبان 1288ق در قاهره زاده شد. هنگامی که سه ماهه بود پدرش اسماعیل پاشا تیمور درگذشت و خواهرش عایشه تربیت و سرپرستی او را برعهده گرفت.
تحصیلات
احمد در ابتدا با زبان‌هاى عربى، فرانسوى، تركى و تا حدودى فارسى آشنا شد؛ پس از آن وارد مدرسه فرانسوى مارسل در قاهره گرديد. او سپس از محضر بزرگان علم و ادب، بهره‌مند شد. نخستين استاد وى شيخ عبدالوهاب رضوان مخللاتى (محلاتى) و پس از او، شيخ حسن طويل و محمد محمود شنقيطى بودند كه علوم عقلى و نقلى را به وى آموختند. سراى وى در آن ايام، محل تردد بزرگان علم ادب، امثال شيخ محمد عبده، سامى بارودى و اسماعيل صبرى شاعر مصرى بود. تيمورپاشا همچنين با شيخ طاهر جزائرى و محمد كردعلى (وزير معارف وقت سوريه) آشنايى و پيوند داشت و آشنايى خود با شيخ حسن طويل و بهره‌مندى از وى را از بزرگ‌ترين نعمت‌هاى الهى براى خود به شمار مى‌آورد. ارادت وى به شيخ محمد عبده به حدى بود كه در مجاورت منزل او، خانه‌اى خريد تا بتواند از مصاحبت وى بيشتر بهره‌مند گردد.
احمد از همان ابتدا عضو مجلس شيوخ در مصر گرديد؛ اما پيوسته مى‌كوشيد راهى بيابد تا از مشغله‌هاى اجرايى و سياسى دورى گزيند و همه عمر و توان خويش را صرف امور علمى و تحقيقاتى كند؛ از اين رو، به طنز مى‌گفت: من از سياست فقط ماده «ساسَ يَسوسُ» را مى‌شناسم كه در فرهنگهاى لغت خوانده‌ام؛ اما از سوى ديگر، همواره از عضويت در شوراهاى علمى و مشاركت در امور مربوط به آن، با گشاده‌رويى استقبال مى‌كرد و با طيب خاطر عضويت در مجمع علمى (فرهنگستان مصر) و مجمع علمى عربى دمشق و ديگر مجامع علمى و فرهنگى آن روز را مى‌پذيرفت و مديريت دارالكتب المصريه هميشه در چاپ و نشر آثار، از راهنمايى‌هاى عالمانه وى استفاده مى‌كرد.
او از 1901م به گردآورى كتاب‌هاى كمياب دست زد و هسته اوليه آن‌چه را كه بعدها، «الخزانة التيمورية» نام گرفت، بنياد نهاد. حاصل تلاش‌هاى طاقت‌فرساى وى، فراهم كردن گنجينه‌اى عظيم، شامل 15 هزار عنوان كتاب در 20 هزار مجلد بود كه غالب آن‌ها نسخ خطى كمياب بودند. وى چنان كه عادت كتاب‌دوستان و كتاب‌بازان است، فقط به گردآورى كتاب اكتفا نمى‌كرد، بلكه در مقام دانشمندى كم‌نظير، بيشتر اين آثار را خوانده و براى بسيارى از آن‌ها، فهرست، شرح و تعليق نوشته است؛ چاپ مقالات تاريخى، علمى و تحقيقى فراوان در مجلات المؤيد، الضياء، المقتطف، الاهرام و الهلال گواهى صادق بر ميزان تلاش‌ها و دقت علمى اوست. يكى از بهترين مقالات، مقاله‌اى در مورد نسخ خطى كمياب و محل نگهدارى آن‌هاست كه در 1919م در مجله الهلال به چاپ رسيد.
چنان‌كه از گزارش منابع برمى‌آيد، كتابخانه بزرگ تيموريه، آسان فراهم نيامد، بلكه احمد با پرداخت هزينه‌هاى سنگين، تحمل مشقت‌هاى فراوان و نوشتن چند فهرست از نسخه‌هاى خطى و تهيه راهنما براى آن‌ها، توانست يكى از غنى‌ترين كتابخانه‌هاى شرق را پديدآورد. ارزش كار وى، نه تنها در فراوانى و حجم كتاب‌ها، كه بيشتر در کیفیت استثنايى آن‌ها جلوه‌گر است. مجموعه كتابخانه او در پايان عمر و بنا به وصيت خود وى، به دارالكتب المصريه اهدا گرديد. دارالكتب در 1369ق، فهرست كاملى در 3 جلد با عنوان «فهرس الخزانة التيمورية» براى آن در قاهره منتشر كرد.
همه كسانى كه از دور و نزدیک با وى معاشرت داشته‌اند، او را سرمشق اخلاق و مجسمه فضايل و كمالات انسانى به شمار مى‌آورند. صداقت، وقار، حلم و بردبارى، غيرت دفاع از دين و فرهنگ، دقت و وسواس علمى و تلاش در راه احياى ميراث گذشته اسلامى عربى و نيز اقداماتى در زمينه امور خيريه و نكته‌هاى بسيار ديگر، از ويژگى‌هاى اخلاقى بارز وى بوده است. انستاس كرملى كشيش اهل بغداد كه دير زمانى با او مكاتبه داشته، از دور شيفته اخلاق والا و بزرگ‌منشى وى شده بود و چون او را نخستين بار در قاهره ديد، ارادتش افزايش يافت و چنين گفت: با بسيارى از علما، ادبا و فضلاى شرق و غرب معاشرت داشته‌ام، اما نديده‌ام كه فرهيختگى و فضايل اخلاقى و استعدادهاى طبيعى در وجود كسى، همچون تيمورپاشا، جمع شده باشد.
آثار
تأليفات وى را نمى‌توان در رشته و يا موضوع خاصى محدود كرد؛ با اين همه، مى‌توان گفت وى بيشتر به جمع‌آورى آثار پراكنده، به خصوص در زمينه امثال و حكم و شروح احوال پرداخته و به تصحيح متون كهن رغبت بيشترى داشته است.
برخى از آثار وى عبارتند از
- الآثار النبوية
- ابوالعلاء المعرى نسبه و اخباره شعره معتقده
- اسرار العربية
- اعلام الفكر الاسلامى فى العصرالحديث
- اعلام المهندسين فى الاسلام
- الامثال العاميه
- مشروحه و مرتبه حسب الحرف الاول من المثل
- الامثال العالمية و اعجام الاعلام
- اوهام شعراء العرب فى المعانى
- البرقيات للرساله و المقاله
- تاريخ الاسرة التيمورية
- تاريخ العَلَم العثمانى
- تراجم اعيان القرن الثالث عشر و اوائل الرابع عشر
- تراجم المهندسين
- التذكرة التيمورية (معجم الفوائد و نوادر المسائل)
- تصحيح القاموس المحيط
- تصحيح لسان العرب
- التصوير عندالعرب
- ثنائيات الطفو و الغرق
- الحب و الجمال عند العرب
- الحروب الصليبية
- خيال الظل و اللعب و التماثيل المصوره عندالعرب
- الرتب و الالقاب (رسالة لغوية)
- رسائل احمد تيمور الى الاب انستاس مارى الكرملى
- دراسة فى الانتخاب الوراثى فى ماشية اللبن
- الرسائل المتبادلة بين الكرملى و تيمور
- السماع و القياس (رساله)
- ضبط الاعلام
- على بن ابى‌طالب(ع)
- عيوب المنطق و محاسنة من ثمار ما قرات و...
منابع مقاله
ر.ک. دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج16، 658، على سليمى.