مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان
| نام کتاب | مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. شرح |
| پدیدآورندگان | یزدی، حسین (مصحح)
عراقی، مجتبی (مصحح) مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (نويسنده) اشتهاردی، علی پناه (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 182/3 /ع8 الف4028 |
| موضوع | علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. ارشاد الاذهان الی احکام الایمان - نقد و تفسیر
فقه جعفری - قرن 8ق. |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1403 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE382AUTOMATIONCODE |
مؤلف
احمد بن محمد اردبيلى، معروف به مقدس اردبيلى (م 993 ق).
اعتبار كتاب
اين كتاب يكى از شروح مهم و معروف إرشاد الأذهان علامۀ حلّى (م 726 ق) مى‌باشد.علامه حلّى داراى آثار متعددى در فقه اماميه مى‌باشد كه بعضى از آنها مانند «المنتهى» و «المختلف» مفصل و مشروح هستند و بعضى از آنها مثل «تحرير الأحكام» و «تذكرة الفقهاء» و «قواعد الأحكام» متوسط هستند و بعضى مانند «إرشاد الأذهان» و «تبصرة المتعلمين» مختصر و موجز هستند.
كتاب إرشاد الأذهان از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ واقع شده است و شروح متعددى همچون:
- خلاصة التنقيح ابن فهد احسائى (م 841 ق)
- ذخيرة المعاد محقق سبزوارى (م 1090 ق)
- غاية المراد شهيد اوّل (م 876 ق)،
- روض الجنان شهيد ثانى (م 966 ق)،
- مجمع الفائدة و البرهان مقدس اردبيلى،
- و كتاب الطهارة شيخ انصارى (م 1280 ق) بر آن نوشته شده است.
در الذريعة ج 510/1، ج 74/13، 75، 14/6 به حواشى و شروح آن اشاره شده است.
مجمع الفائدة و البرهان از بهترين و مشهورترين و دقيق‌ترين موسوعه‌هاى فقه استدلالى است كه در اكثر كتاب‌هاى فقهى پس از آن همچون:
- مدارك الأحكام سيد محمد عاملى (م 1009 ق)،
- مفتاح الكرامة سيّد محمد جواد عاملى (م 1226 ق)،
- مستند الشيعة ملا احمد نراقى (م 1245 ق)،
- جواهر الكلام شيخ محمد نجفى (م 1266 ق)
و غير آنان مورد استناد و استدلال واقع شده است.
استقراء تام اقوال فقهاى قبل از مؤلف و بررسى و نقد و تحليل آنها از المقنع و الفقيه شيخ صدوق (م 381 ق) تا كتاب‌هاى شهيد ثانى (م 966 ق) اين كتاب را از جايگاه والايى برخوردار كرده است.
اين كتاب تمام ابواب فقه را در برنداشته است و كامل نيست و كتاب نكاح و انواع طلاق آن موجود نيست.
در أعيان الشيعة و الذريعة به نقل از مستدركات الوسائل محدث نورى از سيد حسن قزوينى نقل كرده است كه اين كتاب كامل بوده است اما حوادث زمان قسمتى از آن را نابود كرده است كه مؤلف در قسمت‌هايى از شرح آيات الأحكام به آن اشاره نموده است.
وى از شاگردش سيد محمد صاحب المدارك (م 1009 ق) خواسته است تا آن را كامل نمايد ولى وى احتراما نپذيرفته و با شرح مختصر النافع آن ابواب را شرح زده است. (ذ/ج 2/16، 21، ج 36/20، أعيان الشيعة 82/3).
علت تأليف
مؤلف در مورد علت تأليف مجمع الفائدة در خطبۀ آن مى‌نويسد:
ممّا كثر طلب الولد العزيز (محمد) أصلح اللّه تعالى أمر داريه و وفّقه للخير و أعانه عليه، مد الله في العمر السعيد و العيش الرغيد لتصنيف كتاب يحتوي النكت البديعة في مسائل الشريعة على وجه الإيجاز و الاقتصار خال عن التطويل و الإكثار أجبت مطلوبه.
گفتار بزرگان
در الذريعة ج 35/20، 36 آقا بزرگ دربارۀ آن مى‌نويسد: هو شرح جيد كبير شرع فيه بكربلاء في شهر رمضان 977 و فرغ منه صفر 985 متداول مطبوع في مجلدين ضخمين.
أعيان الشيعة ج 82/3: كتاب مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان مشهور معروف مطبوع في مجلدين كبار شرح فيه الإرشاد كلّه سوى النكاح و الطلاق و العتق إلى المواريث.
روضات الجنات ج 19/1: كبير معروف مشهور، و بالفضل و التحقيق و الاتقان بين الأصحاب مذكور إلاّ أنه لم يوقف فيه إلى الآن على أبواب النكاح. و قد يناقش في أصل وضعه بالخروج عن طريقة الفقهاء المرضية و كثرة استماله على التدقيقات الفلسفية.
تاريخ تأليف
تأليف كتاب در رمضان 977 در كربلاء آغاز شده و قسمت اوّل آن تا پايان كتاب الصلاة در سال 978 ق در نجف اشرف پايان يافته است. و تا آخر كتاب الديات در صفر 985 ق پايان يافته است. (ذ36/20/).
نسخه‌ها
در الذريعة 36/20 به نسخه‌اى به خط سيد عباس بن محمد بيابانكى، شاگرد مؤلف، مربوط به سال 986 ق، نزد شيخ مشكور در نجف اشرف و نسخه‌اى در كتاب‌هاى شيخ عبد الحسين تهرانى در كربلاء اشاره شده است.
در مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 204 به نسخه‌هاى منتخب متعددى از كتابخانه‌هاى آية اللّه مرعشى، مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، آستان قدس رضوى و غير آن اشاره شده است.
در چاپ كتاب موجود از نسخه‌هاى متعدد خطى و چاپى از إرشاد الأذهان و مجمع الفائدة و البرهان استفاده شده است امّا نسخه‌هاى خطى و چاپى متن إرشاد الأذهان عبارتند از: دو نسخۀ خطى از كتابخانۀ مدرسۀ فيضيه مربوط به سال‌هاى 1032 و 1050 ق و يك نسخۀ مجهول التاريخ و دو نسخۀ چاپى از سال 1272 و 1307 ق با روض الجنان.
نسخه‌هاى خطى مجمع الفائدة و البرهان يازده نسخۀ خطى و يك نسخۀ چاپى است كه عبارتند از: جلد اول 1402 ق، جلد دوم 1403 ق، جلد سوّم 1404 ق، جلد چهارم 1405 ق، جلد پنجم 1406 ق، جلد ششم مشخص نيست، جلد هفتم 1409 ق، جلد هشتم 1411 ق، جلد نهم و دهم 1412 ق، جلد 11 در 1414 ق، جلد 12 در 1414 ق، جلد 13 مشخص نيست، جلد 14 در 1416 ق.
تصحيح و حواشى و نظارت بر چاپ آن بوسيلۀ سه نفر از بزرگان و فضلاى حوزۀ علميۀ قم به نام‌هاى حاج آقا مجتبى عراقى، حاج آقا اشتهاردى، حاج آقا حسن يزدى انجام شده است و براى چاپ آن اين كارها انجام شده است.
1 - تصحيح و ضبط متن صحيح با استفاده از نسخه‌هاى خطى و چاپى سنگى قديمى.
2 - مشخص كردن مصادر آيات و احاديث از مصادر حديثى مورد اعتماد.
3 - بيان معانى كلمات ناآشنا با استناد به شواهد حديثى و حتى قرآنى.
4 - توضيح بعضى از عبارت‌هاى كتاب با مراعات اختصار و نياز به توضيح.
5 - ضبط و بيان متن صحيح روايات.
شروح و حواشى
در الذريعة ج 109/6 به دو حاشيۀ وحيد بهبهانى (م 1206 ق)، و سيد رفيع الدين محمد بن حيدر (م 1082 ق) اشاره شده است.
در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحۀ 205 و 302 به شرح وحيد بهبهانى و دو شرح كه مؤلف آن ناشناخته است اشاره شده است.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور