منتخب التواریخ معینی
| منتخب التواریخ معینی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نظنزی، معین الدین (نویسنده) استخری، پروین (اهتمام) |
| ناشر | اساطير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-331-216-x |
| موضوع | ایران - تاریخ - اتابکان، 521 - 949ق.
ایران - تاریخ - شبانکاره، 448 - 756ق. ایران - تاریخ - مغولان و ایلخانان، 616 - 756ق. نثر فارسی - قرن 9ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 902 /م6م8 |
منتخب التواریخ معینى، اثر معین‌الدین نطنزى متعلق به قرن 9ه.ق است كه به زبان فارسى پیرامون دولت‌هاى ایران نوشته شده است. كتاب شامل وقایع عمومى عالم از زمان هبوط آدم تا مرگ تیمور؛ یعنى سال 807 ه/ 1404- 1405م است با پاره‌اى از حوادث مربوط به سال‌هاى بین 807 و 816 ه/ 1404- 1413م و این سال 816 ه/ 1413 تاریخ تألیف كتاب است كه در شیراز انجام گرفته است.
ساختار
در ابتداى كتاب پیش‌گفتارى از پروین استخرى درباره كتاب ذكر شده است. سپس كتاب حاضر در 15 فصل تحت 15 طبقه ادامه پیدا كرده است.
گزارش محتوا
بلوشه، منتخب التواریخ معینى را خلاصه خشكى از كتاب جامع التواریخ رشیدالدین فضل‌اللّه مى‌داند؛ امّا این ادعا عارى از صحت است؛ زیرا حتى در فصول مربوط به وقایعى كه از زمان حیات مؤلف دور است، اشاراتى وجود دارد كه خاص همین كتاب است.
قسمت بسیار جالب توجه كتاب بخش راجع به وقایع نزدیك به زمان مؤلف؛ یعنى وقایع محصور بین قرن هفتم و قرن نهم هجرى/ سیزدهم- پانزدهم میلادى است؛ كه این موارد شامل، تاریخ ملوك ایران جنوبى معاصر مغول، تاریخ مغول ساكن منطقه جنوبى روسیه فعلى، تاریخ مغول آسیاى مركزى، تاریخ سلسله سلاطین ایران كه پس از مغول در ایران سلطنت كرده‌اند و تاریخ تیمور مى‌باشد.
در سال 817 ه/ 1414م كه شاهرخ، میرزا اسكندر را برانداخت، مؤلف كتاب را از آغاز تا پایان تجدید نظر كرد و ناگزیر به حذف و تغییر قسمتهایى شد كه در آن اسكندر را ستوده بود و از شاهرخ به بدى یاد كرده و كتاب را در بیست و دوم رجب 817 هجرى/ اكتبر 1414م در هرات به شاهرخ تقدیم كرد. متن نگارش ثانوى كتاب با متن نگارش نخستین در بعضى موارد تفاوت فاحش دارد.
مورخ بزرگ و ایران‌شناس مرحوم بارتلد در چندین مقاله از كتاب حاضر كه مرجع او نسخه لنین‌گراد بوده، استفاده كرده است. در آغاز بارتلد این كتاب را «تاریخ خیرات» تألیف محمد موسوى مى‌پنداشت؛ اما بعد بارتلد و زیمین اذعان كردند كه كتاب تاریخ خیرات با كتاب حاضر ارتباطى ندارد. و چون در نسخه‌هاى لندن و لنین‌گراد نامى از مؤلف و عنوان كتاب حاضر نیامده است، از این‌روى بارتلد این كتاب را «آنونیم اسكندر» نامید. در سال 1927م بارتلد در مقاله‌اى اشاره كرد كه مؤلف كتاب شاید معین‌الدین نطنزى باشد كه بنا به گفته دولتشاه در دستگاه اسكندر بن عمر شیخ مى‌زیست و كتابى در تاریخ به نام او تألیف كرد.
در سال 1929م بارتلد در مقاله دیگرى اظهار داشت كه نسخه پاریس كه «منتخب التواریخ معینى» نام دارد نسخه‌اى از نگارش دیگرى از «آنونیم اسكندر» مى‌باشد.
با آن كه بنا به گفته روماسكویچ و ولین، غفارى در كتاب جهان‌آرا از منتخب التواریخ معینى (آنونیم اسكندر)، بدون این كه نامى از آن ببرد استفاده كرده است، و نیز با آن كه غفارى در كتاب دیگر خود به نام نگارستان از تاریخ دیگرى به نام تاریخ واسط جعفرى كه یكى از مراجع او بوده است، نام مى‌برد؛ مع ذلك هنوز دلیل قاطعى بر یكى بودن این دو كتاب موجود نیست و نمى‌توانیم تاریخ واسط جعفرى را همان تاریخ آنونیم اسكندر (یعنى منتخب التواریخ معینى) بدانیم؛ بلكه برعكس كتاب «تاریخ واسط جعفرى» با «تاریخ جعفرى» محفوظ در لنین‌گراد یكى است.
درباره ارزش واقعى منتخب التواریخ معینى تا قبل از انتشار تواریخ دیگرى كه مؤلفین آن از مردم فارس بوده‌اند، نمى‌توان قضاوت كامل كرد. از این نوع تواریخ دو جلد تاریخ خطى در لنین‌گراد محفوظ است: یكى تاریخ جعفرى مذكور در فوق و دیگرى فردوس التواریخ تألیف مولانا خسرو ابرقوهى. علاوه از این دو كتاب، غفارى از كتاب سوّمى به نام تاریخ قاضى قوام‌الملك ابرقوهى نام مى‌برد. اما هیچ گونه نشانه‌اى از نسخه كتاب اخیر در هیچ یك از فهارس نسخ خطى فارسى تاكنون به نظر نرسیده است؛ ولى چون منابع ایرانى درباره نسخه‌هاى خطى هنوز خوب شناخته نشده است و تنها آن قسمت از منابع مربوط به عصر تیموریان كه در هرات تألیف یافته تا اندازه‌اى معرفى شده است، احتمال دارد كه در ایران یك رشته از تواریخ تألیف شده، در فارس یا یزد مربوط به این عصر به دست بیابد.
مؤلف كتاب حاضر كه كتاب خود را در شیراز نوشته، اطلاعات بى‌سابقه‌اى درباره ایران جنوبى به دست مى‌دهد و علاوه بر ذكر كلیه موادى كه در «مجمع الانساب» محمد شبانكاره‌اى وجود دارد، مطالب ذى‌قیمتى بر آن‌ها مى‌افزاید. منتخب‌التواریخ معینى (آنونیم اسكندر) مورد استفاده چندین خاورشناس كه در تاریخ ایران جنوبى تحقیقاتى كرده‌اند، واقع شده است. باید گفت این كتاب نیز براى تحقیق درباره تاریخ آسیاى مركزى سودمند است.
وضعیت كتاب
فهرست مطالب كتاب در ابتداى آن و فهرست اعلام، نمایه عام، اصطلاحات، منابع مورد استفاده در اصطلاحات، در انتهاى كتاب قید شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب
منتخب التواریخ معینى متن 6 مقدمه ژان اوبن.
مستشرقین روسى تصور كرده‌اند كه مؤلف منتخب التواریخ معینى و همچنین حافظ ابرو در تألیفات خود به منبعى به زبان تركى چغاتاى كه تاكنون شناخته نشده، دسترسى داشته‌اند و این مرجع با منبعى كه مورد استفاده شرف‌الدین على یزدى صاحب «ظفرنامه» بوده اختلاف داشته است.
بارتلد خاورشناس روسى مى‌گوید كه قسمتهایى از كتاب منتخب التواریخ معینى جنبه رزمى و شاعرانه دارد و پاره‌اى از مواد و تركیبات كتاب خاص محیط غیر مسلمانى مغولان است كه مؤلف در نوشته خود به كار برده است.