نزول سورة هل أتی في أهل‌بيت المصطفی صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین
| نزول سورة هل أتی في أهل‌بيت المصطفی(ص) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی میلانی، علی (نویسنده) |
| ناشر | مرکز الحقائق الإسلامية |
| مکان نشر | ايران - قم |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-2501-37-6 |
| موضوع | ائمه اثناعشر - جنبههای قرآنی
تفاسير (سوره دهر) تفاسير شيعه - قرن ?? خاندان نبوت - جنبههای قرآنی علي بن ابي‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضايل - جنبههای قرآنی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 102/933 /ح5ن4 |
نزول سورة هل أتی في أهل‌بيت المصطفی(ص)، نوشته سید علی حسینی میلانی، کتابی است به زبان عربی و با موضوع کلام شیعه. نویسنده در این اثر با استناد به روایات اهل تسنن به تفسیر آیاتی از سوره دهر (که در شأن اهل‌بیت(ع) نازل شده؛ یعنی آیات پنجم تا بیست‌ودوم) پرداخته است.[۱]
ساختار
کتاب دارای سخن ناشر، مقدمه کوتاهی از مؤلف، محتوا در دو فصل و فهرست مطالب می‌باشد. نویسنده در نگارش این اثر از منابع اهل تسنن بهره برده است. برخی از منابع کتاب عبارتند از: الإصابة في معرفة الصحابة، منهاج السنة، أسد الغابة في معرفة الصحابة، تاریخ بغداد، الجرح و التعديل، تهذيب الكمال، روح المعاني، تذكرة الحفاظ، طبقات الحفاظ، طبقات المفسرين، سير أعلام النبلاء، كفاية الطالب في مناقب علي بن أبي‌طالب و...
گزارش محتوا
آیات مورد استناد در کتاب، آیه‌های پنجم تا بیست‌ودوم سوره انسان هستند که در شأن اهل‌بیت رسول‌الله(ص)؛ یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل شده‌اند. نویسنده ضمن ذکر روایتی درباره شأن نزول این آیه می‌گوید: چون حسن و حسین(ع) مریض شدند و پیامبر(ص) به عیادت آنان رفت، علی(ع) و فاطمه(س) و همچنین خادمشان فضه نذر کردند در صورت بازیابی سلامتی این دو سبط پیامبر(ص)، سه روز روزه بگیرند. پس از بهبودی، چون چیزی در خانه امیرالمؤمنین(ع) نبود، ایشان سه صاع جو قرض کرد و حضرت زهرا(س) آن را آرد کرده و با آن نان پخت. اما لحظه افطار روز اول مسکین و روز دوم یتیم و روز سوم اسیری به در خانه آمدند و همه اهل خانه افطارشان را به آنان دادند و پس از این ماجرا آیات مذکور از سوره انسان درباره آنان نازل شد[۲]
نویسنده می‌گوید: عده‌ای در این روایت که مورد اتفاق فریقین است شبهه کرده‌اند. منشأ شبهه ابن تیمیه بوده است و ادعای او را می‌توان در دو نکته خلاصه کرد: اولا سوره دهر مکی است و قبل از ازدواج امیرالمؤمنین با فاطمه زهرا(س) و تولد حسنین(ع) نازل شده (چون ازدواج امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) در مدینه انجام شد)؛ ثانیا ترمذی این روایت را «مزوق مفتعل» دانسته و ابن جوزی آن را «موضوع» خوانده است. نویسنده مطالب کتاب را در دو فصل پی می‌گیرد. در فصل اول درباره سند حدیث و راویان آن از اهل سنت بحث می‌کند و در فصل دوم از دلالت حدیث و پاسخ به اشکال مذکور و اشاره‌ای گذرا به دیگر اشکالات می‌نویسد[۳]
نویسنده در فصل اول بیان می‌کند که نزول سوره انسان در شأن اهل‌بیت(ع) در بسیاری از کتاب‌های معتبر تفسیر، حدیث، مناقب، تراجم صحابه و... اهل تسنن آمده است. او دوازده تن از راویان این روایت از صحابه را نام می‌برد. همچنین سی‌وهشت نفر از ائمه تفسیر و حدیث از جمله ابوجعفر طبری بنابر آنچه در «كفاية الطالب في مناقب علي بن أبي‌طالب» آمده، ابواسحاق ثعلبی در «التفسير الكبير»، ابن مغازلی شافعی در «مناقب علي بن أبي‌طالب»، زمخشری در «الكشاف» و... را نام می‌برد که این حدیث را روایت کرده‌اند.[۴] سپس نصوص حدیث را به اسناد از امیرالمؤمنین(ع)، زید بن ارقم، ابن عباس، حبری و... ذکر می‌کند و به کلمات علمای اهل تسنن مانند قرطبی در تفسیرش، سبط ابن جوزی در «تذكرة خواص الأمة»، آلوسی در «روح المعاني» و دیگران مبنی بر شهرت روایت استناد می‌کند و بعد نمونه‌هایی از اشعار شاعران در نزول سوره هل أتی در شأن اهل‌بیت(ع) را می‌آورد؛ مثل شعر سید حمیری که در آن ابیات زیر آمده است:
| و من أنزل الرحمن فيهم «هل أتی» | لما تصدوا للنذور وفاءا | |
| من خمسة جبريل سادسهم و قد | مد النبي علی الجميع عباءا | |
| من ذا تصدق بخاتمه تصدق راکعا | فأثابه ذوالعرض منه ولاءا. |
نویسنده سپس کلام ابن عبدربه قرطبی مالکی در احتجاج مأمون بر چهل تن از فقیهان در مسئله مفاضله و ذکر آیات سوره هل أتی و سخن از نزول آن در شأن امیرالمؤمنین(ع) را نقل می‌کند. وی همچنین می‌نویسد که بسیاری از بزرگان حفاظ، فضه خادمه زهرا(س) را از صحابه دانسته‌اند. او کلام سبط ابن جوزی مبنی بر رد ادعای موضوعیت حدیث را هم نقل می‌کند و نکات دیگری مانند اینکه سائلین در این سه روز ملائکه از جانب خدا بوده‌اند که برای امتحان اهل‌بیت نازل شده بوده‌اند یا ذکر نعمت‌های بهشتی غیر از حورالعین در این سوره به جهت غیرت خدا به فاطمه زهرا(س) را ذکر کرده است. نویسنده پس از این مطالب، یکی از راویان این حدیث (که راویان آن به ترتیب، حسکانی از ابومحمد جوهری از مرزبانی از ابوالحسن علی بن محمد از حمیری از حسن بن حسین از حبان بن علی از کلبی از ابوصالح از ابن عباس هستند) را ذکر می‌کند و سپس به تصحیح تک‌تک راویان آن از قول علمای اهل تسنن می‌پردازد. از نظر نویسنده در مورد سایر طرق هم همین کار امکان‌پذیر است، اما همین یک مورد کفایت می‌کند[۵]
نویسنده در بخش دلالت حدیث به کلام علامه حلی مبنی بر دلالت شأن نزول آیه بر فضیلتی بی‌بدیل برای امیرالمؤمنین(ع) استدلال می‌کند و اشکال ابن تیمیه بر روایت و جعلی شمردن آن از جانب وی را ذکر کرده و به دو اشکال فوق‌الذکر از وی پاسخ می‌دهد. او برای این امر به روایات مفسرین بزرگ از اهل سنت بر مدنی بودن سوره انسان استشهاد می‌کند و از این طریق ادعای نزول سوره پیش از ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) و تولد حسنین(ع) را غلط و بی‌دلیل می‌شمارد. وی سپس به ترجمه راویان حدیث پرداخته و قسمت دوم اشکال ابن تیمیه مبنی بر ضعیف و مجعول بودن روایت را بدین طریق پاسخ می‌گوید[۶]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. منابع و مآخذ و ارجاعات در پاورقی آمده است. کتاب، نهمین شماره از مجموعه «اعرف الحق تعرف أهله» مرکز حقائق اسلامی است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
تحفة الفتی في تفسير سورة هل أتی