اخگر حیدرآبادی، قاسم علی
| نام | اخگر حیدرآبادی، قاسم علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اخگر، قاسم علي |
| نام پدر | |
| متولد | 1312ق |
| محل تولد | |
| رحلت | متوفای 1365ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)
مجموعه رسائل عرفانی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE04719AUTHORCODE |
میرزا قاسم‌على اخگر حیدرآبادى (زنده در 1312 تا 1365ق)، از نویسندگان و شارحان اسلامی، صاحب رساله‌هایى (نگاشته یا شرح) در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه است.
معرفی
درباره اخگر، در بیشتر تذکره‌هاى موجود نشانى نمی‌توان یافت. ترکعلیشاه ترکى قلندر نور محلى در تذکره سخنوران چشم‌دیده، که به سال 1322ق، تألیف شده است، در شرح حال مؤلّف مورد نظر ما مى‌نویسد:
اخگر تخلّص، میرزا قاسم‌على نام، حیدرآبادى، نوجوان و خوشخو و خوشگو، از ملازمان سرکار نظام است - با فقیر شناسایى مىدارد - این اشعار از فکر بلندش به صد تلاش به دست رسیده:
| شب وصل است و با من خوش بیامیز | لب اندر لب، دهان اندر دهان کن' | |
| جفا تا کى دل سنگین خود را | گهى بر حال ما هم مهربان کن' | |
| نگاه التفاتى گاه‌گاهى | به‌سوى اخگر آزرده‌جان کن' |
این گزارش با آنچه که درباره تخلّص میرزا قاسم‌على به «اخگر» در دیوان عرفانى/ فلسفی‌اش مىدانیم هماهنگ است. این دیوان اشعار که تاریخ سرودن آن به سال 1326ق، بازمى‌گردد، درعین‌حال، نخستین اثر تألیفى مؤلّف محسوب می‌شود و تأمّل در اشعار ژرف آن، ضمن اینکه فاصله فراوان سراینده آنها از اشعار عاشقانه‌اى را که ترکعلیشاه از وى نقل کرده است نشان مىدهد، بر دانش گسترده او در علوم حکمى دلالت دارد و سندى گویا از دانش‌اندوزى او در این علوم است. ذکر این نکته نیز بایسته مى‌نماید که مولّف مورد نظر ما، افزون بر کار تألیف و تدریس حکمت، به کتابت آثار مختلف هم علاقه‌مند بوده است و بسا که بتوان گفت از این آثار در کار نگارش رساله‌هاى خویش بهره مى‌برده است.[۱].
اشتباه مصداقی
در تذکره نزهة الخواطر عبدالحى حسنى لکهنوى به شرح حال یکى از پیشینیان هم‌نام او به این شرح برمی‌خوریم: میرزا قاسم‌على حیدرآبادى، شیخ فاضل قاسم‌على شیعى رشتى حیدرآبادى، یکى از علماى مبرّز در دانش‌هاى فلسفى. در زمان خود در هیئت و نجوم و خط یگانه بوده، بسیارى از اهل علم در شهر حیدرآباد از محضر او استفاده کرده‌اند. در سال 1302 در ماه جمادی‌الاوّل در حیدرآباد درگذشت.
حکیم مورد بحث در این گزارش، با مؤلّف رساله پیش رو تنها شباهت اسمى دارد؛ چه، اکنون به‌واسطه مجموعه‌اى از رسایل مختلف که به قلم میرزا قاسم‌على اخگر در اختیار داریم و مشتمل است بر رساله‌هایى در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه، مىدانیم که او دست کم از تاریخ 1312 تا 1365ق، در قید حیات بوده است.[۲].
آثار
فهرست آثار تألیفى قاسم‌على اخگر، بر اساس فهرست‌نگارى کتابخانه ملّى، بدین شرح است:
- نزهة الأبرار: سروده به سال 1326ق و به خط سراینده است؛
- شرح بیتى از امیر خسرو دهلوى: نگاشته میرزا قاسم‌على اخگر به سال 1353ق؛
- شرح برهان العاشقين: رساله‌اى است در شرح یکى از مشهورترین نوشته‌هاى سید محمّد گیسودراز (م 825ق) از مشایخ فرقه چشتیه در هند؛
- شرح سؤال کمیل و جواب امیرالمؤمنین: این اثر به‌عنوان واپسین نگاشته میرزا قاسم‌على اخگر به سال 1365ق، رساله‌اى است در شرح حدیث حقیقت با زبانى عرفانى و ممتنع که در آن از آموزه‌هاى ابن عربى هم یاد شده است؛
- رساله نهایة الظهور: شرح فارسی رساله هياكل النور شیخ شهاب‌الدین سهروردی؛
- كفاية التعليم در صناعت تنجیم: اثرى از محمّد بن زکى عزیزى غزنوى، نگاشته به سال 542ق؛
- رسالة في المعراج: اثر سهروردی؛
- روضة القلوب یا بستان القلوب: نوشته شیخ اشراق؛
- تحفه: رساله‌اى است در شناخت روان و سرگذشت آن پس از جدا شدن از تن در رستاخیز، به قلم خواجه نصیرالدّین طوسى (م 672ق)؛
- کلمات عشره: رساله‌اى است فلسفى در معرفت مبدأ و معاد از خواجه طوسی؛
- رسالة في أحوال النّفس: به زبان عربى درباره روح پس از جدا شدن از بدن، اثر خواجه نصیرالدین طوسی؛
- رساله عشقیه: رساله‌اى عرفانى در معنى عشق و محبّت و وصف و مراتب آن بر اساس آیات قرآن کریم با شواهدى از شعر عرفا و صوفیان، به نثر روان آمیخته به نظم با سربندهاى «هیهات هیهات» و «اى جان»، به قلم خواجه حمیدالدّین محمّد بن عطا ناگورى؛
- بهارستان سخن: تذکره شمارى از شعراى بزرگ فارسىزبان به‌همراه نمونه‌هایى از اشعار آنان با مقدّمه مفصّلى در بدیع و عروض و قافیه و صنایع شعرى و انشاء؛
- سرّ اکبر: ترجمه پنجاه رساله فلسفى و عرفانى از اوپانیشاد که در سده یازدهم هجرى در مدّت شش ماه از سنسکریت به فارسى برگردانده شده است؛
- حفظ مراتب: رساله‌اى در شرح مطالب عرفانى که خوب‌محمّد چشتى حسینى (م 1023ق)، در سال 1009ق، به نگارش درآورده است و در آن به بیان مراتب وجود و تعینات حضرت حق پرداخته و شمارى از اسماء و رابطه آنها با افلاک را نیز شرح داده است؛
- خلاصة العيش عالم‌شاهى: رساله‌اى در بیان چگونگى تقویت حرارت غریزى و نیروى جنسى جهت افزایش توالد و تناسل که مؤلّف با بهریرى از آثار متقدّمان در این زمینه و با افزایش مطالب مختلف دیگر به لباب در تاریخ 1177ق، تألیف نموده است[۳].
پانویس
منابع مقاله
کریمی زنجانی اصل، محمد، مقدمه مصحح کتاب نهایة الظهور(شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)، اثر قاسم‌علی اخگر حیدرآبادی، زیر نظر و اشراف مهدی محقق با مقدمه و تصحیح و تحقیق محمد کریمی زنجانی اصل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دانشگاه تهران، تهران، 1385.