فتح المجيد شرح كتاب العميد في علم التجويد
| فتح المجيد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بسه، محمود علي (شارح) قمحاوي، محمد صادق (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | شرح کتاب العميد في علم التجويد شرح کتاب العميد في علم التجويد وفقا للمنهج الدراسي في علم التجويد... |
| ناشر | دار العقيدة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 2004م , 1425ق, |
| موضوع | قرآن - تجويد - راهنمای آموزشي |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 74/5 /ب5ف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فتح المجيد شرح كتاب العميد في علم التجويد، شرح عربی محمدصادق قمحاوی، بر کتاب «العميد في علم التجويد» تألیف شیخ محمود علی بسّه است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر گفتاری از محقق کتاب، مقدمه مؤلف، 27 درس و یک خاتمه می‌باشد. در انتهای هر درس که به‌حسب موضوع آن، مختصر یا طولانی است، سؤالات و تمارینی قرار داده شده تا اینکه دانشجو به دنبال مطالعه درس به آنها پاسخ دهد و فهم درس تثبیت شود.
گزارش محتوا
توجه به مباحث کاربردی و آموزش علم تجوید بدون مد نظر قرار دادن مباحث تحلیلی به جهت استفاده بهتر نوآموزان و فراگیران باعث شده است تا بسیاری از کتاب‌های آموزشی، مباحث تحلیلی را کنار گذارند یا از آوردن مباحث تحلیلی غیر ضروری در امر یادگیری خودداری کرده و در صورت نیاز از تحلیل و استدلال استفاده نمایند.
«العميد في علم التجويد»، نوشته شیخ محمود علی بسّه، استاد بخش قرائات دانشکده زبان عربی دانشگاه الازهر از کتب توصیفی نیمه استدلالی در زمینه تجوید است. این کتاب توسط محمدصادق قمحاوی از علمای الازهر شرح، تعلیق، ضبط و تحقیق شده است و در سال 1425ق، با عنوان «فتح المجيد شرح كتاب العميد في علم التجويد» منتشر شده است[۱].
قمحاوی در مقدمه‌ای مختصر در ابتدای اثر، برخی از جملات کتاب را نیازمند توضیح و تنظیم دانسته، ولذا اقدام به تعلیق و تحقیق کتاب کرده است[۲].
مؤلف در مقدمه کتاب، علم تجوید را از افضل علومی دانسته که بدون واسطه به قرآن کریم تعلق دارد. سپس خود را از طفولیت علاقه‌مند به علم تجوید و مشتاق آشنایی با قواعد آن دانسته است[۳]. پس از آن از اشتیاقش به تدریس علم تجوید سخن گفته است؛ البته بر طبق اطلاعاتی که خود در رابطه با این علم دارد، نه کتبی که در دست دانشجویان است که به اعتقاد وی اولاً به‌جهت اختصار، فایده مورد انتظار را برای دانشجویانی که تنها یک سال علم تجوید را مورد مطالعه قرار داده‌اند، ندارد؛ ثانیاً از جهت دشواری آن و مشتمل بودن بر برخی تعبیرات پیچیده با فهم آنها سازگار نیست و ثالثاً برخی از این آثار حاوی برخی مثالها برای برخی قواعد است که در قرآن وجود ندارد[۴]. به همین جهت برخی از دانشجویان از نویسنده درخواست می‌کنند که کتابی در علم تجوید بنویسد که با وجود سهولت و نظم آثار گذشته‌اش مشتمل بر توضیحات و تفصیلات باشد[۵].
درس اول با مقدمات عمومی علم تجوید در شش عنوان است. تجوید در لغت به معنای تحسین و در اصطلاح علمی است که در آن کلمات قرآنی از حیث اعطای حق و مستحق حروف مورد بحث قرار می‌گیرد. حق حرف همان مخرج و صفاتی از حرف است که از آن جدا نشده و لازمه آن حرف باشد؛ همچون صفات و ویژگی‌هایی که هریک از حروف به‌تنهایی و بدون ترکیب در کلمه پیدا می‌کنند؛ مانند: جهر و همس، صفیر و... مستحق حرف، به صفاتی گفته می‌شود که گاه حرف به آن متصف می‌شود و گاهی نمی‌شود؛ یعنی از پیوستن حرف در ترکیب با حروف و یا حرکات دیگر به دست می‌آید؛ مثل: تفخیم و ترقیق راء[۶].
نویسنده در ادامه، واضع علم تجوید را از لحاظ عملی نبی اکرم(ص) و از لحاظ وضع قواعد، خلیل بن احمد فراهیدی و دیگر قراء و لغویون دانسته است[۷]. فایده این علم نیز حفظ لسان از لحن در قرآن است؛ لحن به معنای تمایل از درست به خطا و اشتباه در ادای حرکات، حروف و احکام تجوید و قرائتی قرآن، خواه معنا را عـوض کنـد یا نـه و نیز در مواضع وقف و وصل و ابتدا و تنغیم (لحن بیان) است. لحن بر دو نوع است: لحن جلی و خفی[۸].
اینکه تجوید چه حکمی دارد، آخرین مبحث درس اول را تشکیل داده است. نویسنده عمل به تجوید به هنگام حفظ یا قرائت قرآن کریم را واجب عینی دانسته است. اما معتقد است که حکم تعلیم آن نسبت به عموم مسلمانان واجب کفایی و نسبت به رجال دینی از علما و قراء واجب عینی است؛ لذا تارک تجوید از این گروه گناهکار و مورد عقاب الهی است[۹].
در درس دوم کتاب مقدمات اختصاصی علم تجوید ذکر شده که هفت مورد است. اهمیت تلقی قرآن از حافظین قرآن، مراتب قرائت (اعم از تحقیق، ترتیل، تدویر و...) و حکم استعاذه از جمله این موارد است[۱۰].
در دیگر دروس کتاب موضوعات مختلفی چون نون ساکنه و تنوین، اظهار، ادغام، اخفا، وقف و ابتدا و... مطرح شده و با معرفی همزه وصل و قطع به پایان آمده است.
در خاتمه کتاب نیز برخی احکام قرائت قرآن از دیدگاه نویسنده ذکر شده است؛ به‌عنوان نمونه عدم اعتنا به تجوید حروف یا عدم فحص و بررسی در وقف و ابتدا از جمله محرمات در قرائت دانسته شده است[۱۱].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌های کتاب به قلم محقق کتاب است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، «گونه‌شناسی منابع علوم و فنون قرائات در حوزه دانش تجوید»، دوفصل‌نامه علمی - ترویجی مطالعات قرائت قرآن، شماره 6، بهار و تابستان 1395، ص121 تا 146.
- بستانی، قاسم، «لحن (خطا) در قرائت قرآن و گونه‌شناسی علل و اسباب آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‌های قرآنی، تابستان 1394، شماره 75، صفحه 128 تا 159.