ابن بابویه، محمد بن علی

مرقد ابن‌بابویه، محمد بن علی، شهرری

نام	ابن‌بابویه، محمد بن علی
نام‌های دیگر	اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه‌، اب‍وج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍م‍دی اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه ال‍ق‍م‍ی اب‍وج‍ع‍ف‍ر ث‍ان‍ی ش‍ی‍خ ص‍دوق‌ ص‍دوق‌ ص‍دوق ثانی
نام پدر	علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی‌
متولد	پس از 305ق
محل تولد	قم
رحلت	381ق
اساتید	پدر بزرگوارش على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى محمد بن حسن بن احمد بن ولید حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على علیه‌السلام ابوالحسن، محمد بن قاسم
برخی آثار	من لا یحضره الفقیه
کد مؤلف	AUTHORCODE00822AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، صدوق (ابهام زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، ابن‌ بابویه (ابهام زدایی) را ببینید.

ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى (۳۰۵ -۳۸۱ق) معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست.

ولادت

محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى، در سال 305 هجرى قمرى، در خاندان علم و تقوى، در شهر قم دیده به جهان گشود. (سالهاى 306 و 307 نیز برای ولادت شیخ ذکر شده است).

ولادت صدوق از زبان شیخ طوسی:

شیخ طوسی جریان ولادت وى را چنین نقل نموده: على بن بابویه با دختر عموى خود ازدواج کرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنیا نیامد. او در نامه‌اى از حضور شیخ ابوالقاسم، حسین بن روح تقاضا کرد تا از محضر حضرت بقیة الله عجل‌الله‌تعالى‌فرجه بخواهد برای او دعا کند تا خداوند اولاد صالح و فقیه به او عطا نماید.

پس از گذشت مدتى از ناحیۀ آن حضرت این گونه جواب رسید: «تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى به زودى کنیزى دیلمیه نصیب تو مى‌شود که از او داراى دو پسر فقیه خواهى گشت.»

شیخ صدوق نیز، جریان ولادت خود را که با تقاضاى کتبى پدرش از محضر امام زمان عجل‌الله‌تعالى‌فرجه و دعاى آن حضرت بوده، در کتاب کمال‌الدین به صورت حدیث آورده و مى‌افزاید:

هرگاه ابوجعفر محمد بن على الاسود مرا مى‌دید که برای فرا گرفتن علم و دانش به محضر استاد مى‌روم به من مى‌فرمود: «این میل و اشتیاق به علم و دانش که در تو وجود دارد مایۀ شگفتى نیست؛ زیرا تو به دعاى امام زمان عجل‌الله‌تعالى‌فرجه الشریف متولد شده‌اى.

خاندان

پدر بزرگوارش، على بن حسین بن بابویه قمى، از برجسته‌ترین علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار، با آنکه عالمان و محدثان بسیارى در قم مى‌زیستند، پرچم هدایت و مرجعیت فتوا بر دوش این عالم عابد و محدث زاهد و صاحب کرامات، یعنى على بن بابویه (پدر شیخ صدوق) بوده است.

او دکه‌اى کوچک در بازار قم داشت که از راه کسب و تجارت و در نهایت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌کرد و ساعاتى از روز را نیز در منزل خود به تدریس و تبلیغ احکام و نقل روایات مى‌پرداخت.

شخصیت علمى

شیخ صدوق از بزرگترین شخصیت‌هاى جهان اسلام و از برجسته‌ترین چهره‌هاى درخشان علم و فضیلت است.

او که نزدیک به عصر ائمه علیهم‌السلام مى‌زیست، با جمع‌آورى روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام و تألیف کتاب‌هاى نفیس و با ارزش، خدمات ارزنده و کم‌نظیرى به اسلام و تشیع کرد.

شیخ صدوق بیش از بیست سال از دوران پر برکت حیات پدر را درک کرد و در این مدت از محضر پدر و سایر علماى قم کسب علم و حکمت کرد.

او در سن 22 یا 23 سالگى بود که پدر بزرگوارش دار فانى را وداع کرد. از آن پس وظیفۀ سنگین نشر احادیث آل محمد صلى الله علیهم اجمعین و هدایت امت به عهدۀ وى قرار گرفت و دوران جدیدى از زندگى او آغاز گردید.

سخن بزرگان

شیخ طوسی در معرفى شیخ صدوق مى‌گوید:

«او دانشمندى جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملا آگاه و در سلسلۀ احادیث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بین بزرگان قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سیصد اثر تألیفى از خود به یادگار گذاشته است.»

رجالى کبیر، نجاشی، چنین مى‌نویسد:

«ابوجعفر (شیخ صدوق) ساکن رى، فقیه و چهرۀ برجستۀ شیعه در خراسان است، او به بغداد نیز وارد شد و با این که در سن جوانى بود همۀ بزرگان شیعه از او استماع حدیث مى‌کردند.»

علامه بحرانى مى‌گوید:

«جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهید در « شرح ارشاد» و سید محقق داماد، روایات مرسلۀ صدوق را صحیح مى‌دانند و به آنها عمل مى کنند؛ زیرا همان گونه که روایات مرسلۀ ابن ابى عمیر پذیرفته شده، روایات مرسلۀ صدوق هم مورد قبول واقع شده است.»

اساتید

شاگردان

برادرش حسین بن على بن موسى بن بابویه قمى
شیخ مفید
شیخ ثقةالدین حسن بن حسین بن على بن موسى بن بابویه، برادرزادۀ صدوق
على بن احمد بن عباس، پدر شیخ نجاشى
ابوالقاسم، على بن محمد بن على خزاز
ابن غضائرى، ابوعبدالله، حسین بن عبیدالله بن ابراهیم
شیخ جلیل، ابوالحسن، جعفر بن حسین حسکۀ قمى، استاد شیخ طوسی
شیخ ابوجعفر، محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوریستى، معاصر شیخ طوسی
ابوزکریا، محمد بن سلیمان حمرانى
شیخ ابوالبرکات، على بن حسن خوزى

وفات

مرقد شیخ صدوق

این عالم بزرگ و آخرین بازماندۀ خاندان صدوق، پس از عمرى طولانى و پر برکت در سال 381 هجرى دیده از جهان فانى فرو بست و در شهر ری به خاک سپرده شد، که بعدها آرامستان ابن‌بابویه در اطراف آن ساخته شد.

آثار

تألیفات فراوان و گوناگون وى در علوم و فنون مختلف اسلامى، هر کدام گوهرى تابناک و گنجینه‌اى پایان ناپذیر است که هم اکنون نیز با گذشت بیش از یک هزار سال از تاریخ تألیف آنها، به جاى فرسودگى و بى‌رونقى، روز به روز بر ارزش و اعتبار آن افزوده شده و جایگاهى بس رفیع و والا یافته‌اند و در صدر قفسۀ کتابخانه‌ها و در سینۀ فقها و دانشمندان جاى دارند.

از جمله تألیفات ایشان است: