دارابی، محمد بن محمد
| نام | دارابی، محمد بن محمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | دارابی شیرازی، محمد بن محمد
شاه محمد دارابی دارابی اصطهباناتی، محمد بن محمد عارف، محمد بن محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | |
| محل تولد | داراب شیراز |
| رحلت | حدود 1130ق |
| اساتید | شیخ بهائی |
| برخی آثار | ریاض العارفین فی شرح صحیفه سید الساجدین
|
| کد مؤلف | AUTHORCODE00216AUTHORCODE |
محمد بن محمد دارابی (حدود حدود ۱۱۳۰- شیراز )، شاعر، متخلص به عارف و شاه.
ولادت
ایشان از داراب شیراز بود. سال تولد و وفات وی مشخص نیست اما با توجه به وقایع زندگی او و مطالبی که شاگردان و معاصرانش در مورد او حکایت کرده‌اند، وی حدود ۱۳۰ سال عمر کرده و در حدود ۱۱۳۰ در شیراز وفات کرده است.
او را ملاشاه محمد و با شهرت اصطهباناتی، دارابی، دارابجردی و شیرازی خوانده‌اند.
آقابزرگ طهرانی شاه‌محمد دارابی اصطهباناتی را غیر از شاه‌محمد دارابجردی، که در هند شهید شده، دانسته است و استناد او دربارۀ شهادت دارابجردی در هند به گزارش صبح گلشن است.
به نظر وی، چنانچه بتوان در روایت مذکور تردید کرد میتوان به یکی بودن این دو نفر حکم کرد.
افزون بر این، آقاى احمد گلچین معانى نیز در تاریخ تذکره‌هاى فارسى، (ج2، ص 87-105) که به معرفى لطائف الخیال از تألیفات محمد ابن محمد دارابى شیرازى پرداخته، هر دو تخلّص «عارف» و «شاه» را از آن وى دانسته و از قسمتى از لطائف الخیال استنباط نموده که وى در آغاز جوانى نزد شیخ بهایى شاگردى نموده است.
اما، باتوجه به اینکه در صبح گلشن گزارشی در بارۀ شهادت دارابی نیامده است، میتوان القاب و عناوین مذکور را متعلق به یک نفر دانست.
دارابی ظاهراً در حلقۀ ادبی محمد مسیح، متخلص به معنی، در شیراز شرکت می‌کرده است.
اساتید
با توجه به آنچه در تذکرۀ لطایف الخیال نوشته، در جوانی شاگرد شیخ بهائی بوده است. این احتمال هم مطرح شده که وی شاگرد ملاصدرا (متوفی ۱۰۵۰) بوده و به واسطۀ او، از شاگردان شیخ بهائی به‌شمار آمده است.
تدریس و شاگردان
دارابی فقه و حدیث و حکمت درس می‌داده است و حزین لاهیجی (متوفی ۱۱۸۰)، محمد مؤمن جزائری (متوفی ۱۱۳۰) و قطب‌الدین نِیریزی (متوفی ۱۱۷۳) از شاگردان وی بوده و از او به بزرگی یاد کرده‌اند.
از حاشیۀ نسخه‌ای از لطایف الخیال به نوشتۀ خود دارابی، میتوان به جنبه‌هایی از زندگی و احوال او پی برد؛ از جمله اینکه او در ۱۰۶۲ به هند رفته و بین سالهای ۱۰۷۶ و ۱۰۷۸ مشغول تألیف لطایف‌الخیال بوده است و در همین ایام به مکه و عتبات عراق و نواحی گوناگون ایران ، از جمله شوشتر و مشهد و اصفهان ، سفر کرده و در تاریخی نامعلوم به هند بازگشته است.
وفات
اما در اواخر عمر به ایران آمده و در شیراز از دنیا رفته است. هنگام وفات دارابی، حزین لاهیجی در شیراز حضور داشته، اما تاریخ وفات وی را ضبط نکرده است.
آثار
- تذکرۀ لطایف الخیال: در شرح‌حال شاعران قدیم و هم روزگار مؤلف از حافظ تا حسین قدسی کربلایی که به ترتیبِ محل سکونت یا زادگاه سرایندگان مرتب شده است. این اثر از حیث گزارش احوال شاعران و معاصران دارابی، منبعی ارزشمند و مهم است.
- معراج الکمال: در شرح اصطلاحات شیخ و ارشاد و مرید و استرشاد.
- روضة العارفین یا ریاض العارفین: شرح صحیفۀ سجادیه
- رساله‌ای در باب عالم مثال: که در آن گفته است عالم مثال از طریق دلایل عقلی اثبات‌شدنی نیست، بلکه از طریق کتاب و سنّت و مکاشفه به اثبات می‌رسد.
- رساله‌ای در مصطلحات موسیقی و آرای دانشمندان اسلامی در بارۀ غنا: با عنوان مقامات السالکین ، از آثار او شمرده شده است.
- لطیفۀ غیبی: در شرح اشعار مشکل دیوان حافظ به همراه توضیح برخی اصطلاحات اهل تصوف و عرفان که در ۱۳۵۷ در شیراز با همین عنوان چاپ شده است.
منابع مقاله
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «دارابی سیدجعفر»، نکوکریم ل. ج16،