ابن نجار، محمد بن محمود
محمد بن محمود بن حسن بن هبةالله بن محاسن بغدادى (23 ذیقعده 578-5 شعبان 643ق/20 مارس 1183-26 دسامبر 1245م)، ملقب به «محب‌الدين ابن النجار»، مورخ، محدث، رجال‌شناس و ادیب شافعی مذهب بغدادی،
| نام | ابن نجار، محمد بن محمود |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابننجار، اب‍وع‍ب‍دال‍ل‍ه م‍ح‍ب‌ال‍دی‍ن محمد
ابننجار البغدادی |
| نام پدر | محمود |
| متولد | 23 ذیقعده 578 |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 643 ق |
| اساتید | ابى الفرج بن جوزى
ابى الفرج عبدالمنعم بن كليب يحيى بن بوش، ذاكر بن كامل |
| برخی آثار | الدرة الثمينة في أخبار المدينة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE05176AUTHORCODE |
ولادت
در سال 578ق در شهر بغداد به دنيا آمد. پدرش مردی نجار و مادرش صفیه دختر کثیربن سالم هیتی از خاندانی اهل دانش بود. وی 7 ساله بود که پدرش را از دست داد.[۱]
تحصیلات
در کودکی حافظ قرآن شد و پس از آن به فراگیری نحو عربی و استماع و کتابت حدیث آغاز کرد. در نظامیۀ بغداد نیز به تحصیل علم پرداخت و در دوره‌ای نسبتاً طولانی در زادگاهش نزد کسانی چون ابن جوزی، عبدالوهاب‌بن سُکَینۀ بغدادی و ذاکربن کامل خفّاف دانش آموخت و حدیث شنید. سپس به حجاز رفت و در 607ق در مکه و چندی در مدینه استماع حدیث کرد. در 608ق وارد شام شد و در آنجا نزد ابوالیمن کندی به تحصیل علم پرداخت. در همین سفر در حلب نیز اندکی درنگ کرد و در راه بازگشت به بغداد، از شیوخ حرّان، موصل، تکریت و جز آنها نیز حدیث شنید.[۲]
ابن نجار در 609ق در موطن خود بود، اما اندکی بعد روی به شرق نهاد و در شهرهای همدان و اصفهان به طلب دانش برخاست و سپس به خراسان رفت و در نیشابور از کسانی چون مؤیدبن محمد طوسی و در مرو از عبدالرحیم، فرزند عبدالکریم سمعانی بهره‌ها برد و در بازگشت به بغداد در بسطام، دامغان، ری، ساوه، همدان و شهرهای دیگر از مشایخ عصر حدیث شنید و به تکمیل تحصیلات خود پرداخت. اقامت ابن نجار در این نوبت در بغداد نیز دیری نپایید و یک سال بعد راه سفر در پیش گرفت و برای بار دوم به بلاد جبل روی نهاد و به نهاوند و سپس به اصفهان درآمد و چندی در آن شهر اقامت گزید. به نظر می‌رسد او در همین دوره، باز به خراسان رفته باشد. چون مغولان بر اصفهان چیره شدند، ابن نجار به بغداد بازگشت (620ق) و سپس راه شام در پیش گرفت و در انجا مدتی به تدریس و تحدیث پرداخت. در 621ق به مصر رفت و از مشایخ آنجا و اسکندریه بهره جست. در مصر الملک‌الکامل ایوبی وی را نواخت و از او خواست در آنجا اقامت گزیند، اما نپذیرفت.[۳]
آنچه در مورد مسیر سفرهای ابن نجار گفته شد، برداشتی از اطلاعات داده شده توسط ابن شعار در عقودالجمان و تکمیل آن توسط منابع دیگر بود، اما در برخی منابع از گذار وی بر شهرهایی چون غور و یمن نیز سخن رفته است. ابن نجار سرانجام پس از سالها سفر در 624ق در بغداد رحل اقامت افکند. مدت زمان این سفرها را، منابع به اختلاف 27 یا 28 سال آورده‌اند، اما با توجه به تاریخ آغاز سفرها و سال بازگشت او به بغداد، باید گفت که این ارقام جز تحریفی از اعداد 17 یا 18 نیست. وی در طول سفرهایش علاوه بر شنیدن حدیث و فراگیری معارف اسلامی به ادب نیز می‌پرداخته و از محضر شاعران بسیاری استفاده می برده و در عین حال از جمع‌آوری اطلاعات رجالی و تاریخی برای تألیف کتابهایش به ویژه ذیل تاریخ بغداد،غافل نمانده است.[۴]
اساتید
از اساتيد وى، ابى الفرج عبدالمنعم بن كليب، يحيى بن بوش، ذاكر بن كامل، مبارک بن معطوش، ابى الفرج بن جوزى، مى‌توان نام برد.
مشايخ او به 3000 شيخ و 400 نفر زن مى رسد.
ابن نجار دورۀ پایانی عمر خود را در بغداد به تدریس و تألیف گذراند و پس از تأسیس مدرسۀ مستنصریه (631ق) به تدریس در آنجا گمارده شد.[۵]
وفات
سرانجام وی در 643ق در بغداد از دنیا رفت[۶] و در گورستان باب‌الحرب دفن شد. در رثای او مرثیه‌های بسیاری سرودند. بنا به وصیت او کتابخانه‌اش وقف مدرسۀ نظامیه گردید.[۷]
آثار
- القمر المنير في المسند الكبير.
- كنز الامام في السنن و الاحكام.
- الموتلف و المختلف.
- المتفق و المفترق.
- انتساب المحدثين الى الاباء و البلدان.
- جنة الناظرين في معرفة التابعين.
پانویس
منابع مقاله
- ابن نجار، محمد بن محمود، الدر الثمینه فی اخبار المدینه، شرکة دارالارقم بن ابیالارقم، بیروت، لبنان
- انصاری، حسن، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد5، ص35-38، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374