حسینی اشکوری، سید احمد

حسینی اشکوری، احمد

نام	حسینی اشکوری، احمد
نام‎های دیگر	اش‍ک‍وری‌، اح‍م‍د ح‍س‍ی‍ن‍ی‌، اح‍م‍د ح‍س‍ی‍ن‍ی‌ ن‍ج‍ف‍ی‌، اح‍م‍د
نام پدر	سيد على اشكورى
متولد	1310ش
محل تولد	نجف اشرف
رحلت
اساتید
برخی آثار
کد مؤلف	AUTHORCODE04099AUTHORCODE

آیت‌الله سيد احمد حسينى اشكورى (متولد: 1310ش - نجف اشرف)، نسخه‌شناس، فهرست‌نگار، کتاب‌شناس، از نام‌آوران و مشاهیر اشکورات

ولادت

در سال 1350ق، در شب سيزده ربيع‌الاول، مطابق با 1310ش در نجف اشرف، به دنيا آمد. وى، در خانواده‌اى كه به علم و استغناى طبع و تقوا موصوف بودند، پرورش يافت؛ در حالى كه آباء و اجداد او همگى روحانى بودند.

تحصیلات

سید احمد در نه سالگي به مكتب‌خانه محل زادگاهش رفت و چندي نزد ملا سعوده، پيرزن خوش‌قلبی كه معلم قرآن بود، قرائت عم جزء و قرآن را ياد گرفت. سپس در مكتب‌خانه آقا شيخ علي‌اكبر نائيني، قرآن و گلستان سعدي و برخي كتاب‌هاي ديني و تاريخي مرسوم در آن دوران و نوشتن را آموخت. او كه در ميان شاگردان درخصوص قرائت قرآن و خط و انشا ممتاز گرديده بود، مورد توجه خاص پدر قرار گرفت و از آن پس مقدمات دروس حوزوي را نزد وي و شوهر همشيره‌اش آقا سيد نورالدين كازروني خواند.

ديگر متون ادبيات و منطق را نزد حجج اسلام، آقايان: شيخ محمد رشتي، شيخ كاظم تبريزي (م 1416ق) فرا گرفت. مطول و معالم الاصول را نزد شيخ محمدعلي مدرّس افغاني (م 1406ق) و جلد اول لمعه را خدمت آقا شيخ غلامرضا باقري اصفهاني (م 1427ق) خواند.

در هفده سالگي بر اثر مشكلاتي نجف را ترك كرد و راهي بغداد شد. او چهار سال از دوره جواني‌اش را در بغداد به كسب و كار گذراند، ولي تحصيل را رها نكرد.

شب‌ها و روزهاي تعطيل، كتاب‌هاي شرح باب حادي عشر و شرح تجريد و به طور كلي مباحث عقلي و كلامي را از شيخ فاضل لنكراني (م 1402 ق) فرا گرفت.

جلد دوم لمعه را در محضر آقا شيخ هادي شُطيط خواند و در فرصت‌هاي مناسب كتاب امالي سيد مرتضي، العقائد السّبع العلويات ابن ابي الحديد، قصايد سبعه معلّقه، شرح زوزني و مقداري از مقامات حريري را مطالعه و با شيخ حامد واعظي سبزواري مباحثه كرد.

پس از مدت يادشده به نجف بازگشت و در مدرسه «وسطي» كه آيت‌الله ملا محمدكاظم آخوند خراساني (م 1329ق) تأسيس كرده بود، سكني گزيد و دروس سطوح عالي را نزد حجج اسلام، آقايان شيخ محسن هراتي، شيخ علي اخوان خراساني، شيخ محمدعلي مدرس افغاني و آخرين متن سطح عالي حوزه يعني كفاية الاصول را نزد آقا شيخ مجتبي لنكراني (م 1406ق) فرا گرفت.

بعضي از دروس جنبي چون عروض و قافيه را نيز از محضر آقا شيخ مرتضي مدرس گيلاني (م 1420ق) آموخت و از آن پس در درس‌هاي عمومي شركت نكرد، مگر در درس تفسير آيت‌الله سيد ابوالقاسم خويي (م 1413ق) كه در شب‌هاي تعطيلي برگزار مي‌شد.

آقاي اشكوري در مجالس و محافل خصوصي حضرات آيات، آقايان: حاج ميرزا حسن بجنوردي (م 1395ق)، سيد يحيي مدرسي يزدي (م 1383ق)، شيخ مجتبي لنكراني، ميرزا باقر زنجاني (م 1394ق) ميرزا هاشم آملي (م 1413ق) و ديگر استادان شركت كرد و بهره‌هاي علمي فراواني برد. وقتي هم به قم مهاجرت كرد، از مباحث فلسفه و عرفان و تفسير استاد علاّمه آقا سيد محمد حسين طباطبايي (م 1402ق) بهره‌مند گرديد.

استاد اشكوري در ايام تحصيلي بنابر روش و عادتي كه در حوزه‌ها مرسوم است، در نجف‌ براي برخي از طلاب مبتدي و سطح، ادبيات و برخي موضوعات ديگر را تدريس مي‌كرد و در قم براي مدتي در مدرسه آيت‌الله گلپايگاني به تدريس ادبيات پرداخت.

استاد اشكوري پس از گذراندن دوره‌ تحصيلي مرسوم و بهره‌گيري‌هاي علمي به مقدار لازم از علوم قديم، براي يافتن كاري تخصصي كه جاي آن خالي و بدان نياز باشد، حدود يك سال كارهاي مختلفي را ارزيابي و بررسي كرد و سرانجام به اين نتيجه رسيد كه بهترين كار علمي در شأن وي، تحقيق در آثار و متون گذشتگان و نسخه‌شناسي خطي است؛ چرا كه اين آثار بهترين سرمايه‌هايي هستند كه مباني علمي اصيل را در آنها مي‌توان يافت. از سويي، حوزه‌هاي علميه آن روزگار، چنان علاقه‌‌اي به اين رشته نشان نمي‌دادند و سرگرم برنامه‌هاي حوزوي خاص خود بودند. پس از اندك زماني تحقيق، انگيزه بيشتري براي اين كار كليدي يافت و تصميم گرفت با همه سختي‌ها و ناملايماتي كه در پيش روي داشت، راه و كار خود را چنان كه بايد و شايد، در حد توان ادامه دهد. بنابراين براي ورود به كار، تصحيح كتاب را انتخاب كرد كه هم در مسير دانش و خدمت به دين باشد و هم بهره‌ مادي داشته باشد و نيازهاي ضروري زندگي را تأمين كند.

پس با بعضي از چاپخانه‌هاي نجف تماس گرفت و با نازل‌ترين اجرت مشغول كار شد. به تدريج مؤلفان، كارهاي خود را به او مي‌دادند و چون كارها خوب و باسليقه انجام مي‌شد، اجرت بهتر و بيشتري مي‌پرداختند. تصحيح و غلط‌گيري كتاب‌ها براي او موجب شد تا با شخصيت‌هاي علمي و ادبي و صاحبان قلم در نجف و برخي شهرهاي ديگر عراق آشنا و مرتبط شود.

اين ارتباط‌ها و برخوردها كه بيشتر با دنياي خارج از حوزه‌ بود، دو فايده براي او داشت: يكي آنكه اطلاعات فراواني در رشته‌هاي گوناگون فرهنگ اسلامي و دانش ديني پيدا كرد و ديگري آنكه سبب شد از غلط‌گيري فرم‌هاي چاپي، به تدريج به نويسندگي و تحقيق در آثار گذشتگان روي آورد.

فهرست‌نگاري

ايشان در آغاز تحقيقاتش، به اهميت شناخت نسخه‌‌هاي خطي و گزينش صحيح‌ترين متن جهت مطالعه و بررسي پي برد و از اين بابت براي دستيابي به نسخ صحيح كوشيد. سپس دريافت كه فهارس هم به خاطر كليدي بودن، ارزش والايي در شناساندن مواريث علمي كهن و تأليفات و تصنيفات گذشتگان دارند و نيز اين طريق، وقت كمتري از پژوهشگران مي‌گيرد.

او از سال 1380ق وارد حوزه نسخه‌هاي خطي شد و به فهرست‌نگاري روي آورد و بخشي از اوقات خود را به اين كار اختصاص داد.

نخستين اثرش در اين فن، تهيه فهرست اجمالي نسخه‌هاي خطي كتابخانه آيت‌الله بروجردي (م 1380ق) در نجف بود.

پس از آن براي كتابخانه عمومي آيت‌الله حكيم (م1390ق) فهرستي تنظيم كرد كه بالغ بر شش جلد محفوظ گرديد.

وي در اين سال‌ها سفري به ايران كرد و در طول شش ماه و نيم، به شهرهاي مختلف ايران از جمله مشهد مقدس، تهران، قم، يزد و همدان رفت و از كتابخانه‌هاي عمومي و شخصي بازديد كرد. در اين سفر، صدها نسخه خطي را از نظر گذراند.

در سال 1391ق بر اثر فشارهاي حكومت بعث عراق به ايران مهاجرت كرد و در جوار كريمه اهل بيت در قم سكونت گزيد. در قم نخستين كسي كه به ديدار او رفت، آيت‌الله نجفي مرعشي (م 1411ق) بود. ايشان از وي خواست به تنظيم فهرست كتاب‌هاي خطي كتابخانه او بپردازد. آقاي اشكوري با قبول اين پيشنهاد، در كنار كارهاي تحقيقي خودش، كار تهيه فهرست نسخه‌هاي خطي آن كتابخانه را شروع كرد و در طول 26 سالي (1391 – 1417ق) كه در آنجا مشغول بود، 27 جلد فهرست نسخه‌هاي خطي را نگاشت و دو جلد هم به عنوان راهنماي آن تهيه كرد و شش جلد هم به عنوان التراث العربي فهرست كتاب‌هاي عربي را نوشت كه مجموع آن 35 جلد شد.

وي افزون بر بازديد كتابخانه‌هاي ايران، از 45 كتابخانه عمومي و خصوصي در كشورهاي انگلستان، ايتاليا، عراق، ‌سوريه، هند، پاكستان، يمن، كويت، عربستان سعودي، بحرين و غيره، بازديد و از نسخه‌هاي خطي و نفايس آنها عكس‌برداري كرد و يادداشت‌هاي فراواني برداشت.

از شصت كتابخانه عمومي و خصوصي داخل كشور در شهرهاي قم، مشهد، تهران، كرمانشاه، همدان،‌ قزوين، كاشان، رشت و ساري و شهرهاي ديگر، نيز ديدن كرد و نسخه‌هاي خطي كتابخانه‌هايشان را از نظر گذراند و براي بسياري از آنها فهرست نگاشت.

از مجموع 105 كتابخانه‌اي كه بازديد كرده، نسخه‌هاي خطي بسياري از آنها را فهرست‌برداري و چاپ كرده و برخي از فهرست‌ها چاپ نشده است.

وي هم اكنون مشغول كاري بزرگ و گسترده با عنوان التراث العربي المخطوط في مكتبات ايران العامة است كه جامع فهرست نسخه‌هاي خطي عربي موجود در كتابخانه‌هاي عمومي ايران است.

براي نمونه از اين پروژه بزرگ، دوره‌ چهارده جلدي را با بهترين روش به چاپ رسانده است.

از ويژگي‌هاي فهرست‌نگاري آقاي اشكوري اين است كه تقليدي نيست، بلكه با توجه به شيوه‌هاي رايج در اين عرصه و دقت در فهرست‌هاي تهيه‌شده در كشورهاي مختلف، شيوه فهرست‌نگار‌یش را در دو بخش متمايز قرار داده كه بسيار آسان و گويا است.

كتاب‌شناسي: در اين بخش، نام كامل كتاب، موضوع، زبان، نام كامل ‌مؤلف با تاريخ درگذشت يا تعيين عصر وي، هدف و روش كار در كتاب، اميازات مخصوص، ابواب و فصول و تقسيم‌بندي مطالب مورد نظر، نام شخصي كه كتاب براي او تأليف شده، تاريخ تأليف و محل آن، آغاز و انجام، آورده مي‌شود.
نسخه‌شناسي: در اين قسمت، نوع خط، نام كاتب، تاريخ و محل كتابت، نام كسي كه كتاب براي وي نوشته شده، تشخيص نوع عناوين، جدول‌بندي‌ صفحه‌ها يا زرفشاني يا سرلوح يا مينياتور و كارهاي تزييني و هنري، تصحيح و حاشيه‌نويسي و مقابله، بلاغ در نسخه يا اجازه و نام اجازه‌دهنده و گيرنده با تاريخ آن، نام مالكين نسخه و مهر‌هاي آنان، تاريخ تملك، وضع كاغذ يا جلد، شماره برگ‌ها و سطرها، عرض و طول برگ‌ها يقين مي‌گردد.[4] آقاي اشكوري در سال 1378ش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، به عنوان فهرست‌نگار نمونه كشور انتخاب، و از وي قدرداني شد.

كتابخانه مجلس شوراي اسلامي هم در سال 1384ش جلسه‌ باشكوهي براي بزرگداشت وي برگزار كرد كه پژوهشگران داخل و خارج كشور در آن شركت كردند و دو كتاب به نام حديث عشق و رنج و گنج بدين مناسبت چاپ و منتشر شد.

محقق اشكوري تنها فهرست‌نگاري است كه بيش از هفتاد جلد فهرست نگاشته و به چاپ رسانده و حدود 000/50 نسخه خطي را بررسي كرده‌ است.