الفوائد المنتقاة و الغرائب الحسان عن الشيوخ الكوفيين
| الفوائد المنتقاة و الغرائب الحسان عن الشيوخ الكوفيين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صوري، محمد بن علي (نويسنده)
علوي، محمد بن علي (...) تدمري، عمر عبدالسلام (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | فوائد في نقد الأسانيد |
| ناشر | دار الکتاب العربي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1987م , 1407ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
الفوائد المنتقاة و الغرائب الحسان عن الشيوخ الكوفيين، مجموعهای حدیثی است که ماده اولیه آن توسط ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن عبدالرحمن علوی (متوفی 445ق) تهیه شده و حافظ ابوعلی محمد بن علی صوری (متوفی 441ق) برخی از آنها را برگزیده و مکتوب نموده است. این اثر به همراه «فوائد في نقد الأسانید» تألیف حافظ صوری در ذیل آن، کتابی است یکجلدی به زبان عربی. دکتر عمر عبدالسلام تدمری تحقیق این اثر را عهدهدار بوده است.
ساختار
اثر دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب است و در آخر نقد اسانید حافظ ابوعلی محمد بن علی صوری به ذیل کتاب ضمیمه شده است.
این اثر دربردارنده مجموعه فوائدی است که بهحسب شمارهگذاری محقق کتاب به چهلوسه فایده میرسد. برخی از این فواید مکرر در لفظ هستند و در معظم این موارد مروی از شیوخ کوفیین هستند و اساساً به این دلیل است که آن را «فوائد الکوفیین» نامیدهاند.
گزارش محتوا
این کتاب حاوی تعدادی از سماعات و قرائات بهحسب توالی ذیل است.
- سماع در تاریخ 651 هجری. (127 أ)؛
- سماع در تاریخ 719 هجری. (127 أ)؛
- سماع بدون تاریخ (127 ب)؛
- سماع در تاریخ 703 هجری. (128 ب)؛
- سماع در تاریخ 570 هجری. (135 أ)؛
- نقل و سرد در تاریخ 635 هجری. (135 أ)؛
- سماع در تاریخ 635 هجری. (135 ب)؛
- سماع در تاریخ 678 هجری. (135 ب)؛
- قرائت در تاریخ 709 هجری. (135 ب)؛
- سماع در تاریخ 602 هجری. (136 أ)؛
- قرائت به تاریخ 692 هجری. (136 أ)؛
- قرائت به تاریخ 704 هجری. (136 ب)؛
- قرائت به تاریخ 707 هجری. (136 ب)؛
- سماع به تاریخ 709 هجری (137 أ)؛
- سماع به تاریخ 711 هجری. (137 أ)؛
- سماع به تاریخ 719 هجری. (137 أ)؛
- سماع در تاریخ 732 هجری. (138 ب)؛
اینچنین است که مشاهده میکنیم که دستکم این اثر همواره تا نیمه اول قرن هشتم هجری نزد راویان متداول بوده است. قدیمیترین سماع در تاریخ 570 و آخرین آن در سال 732 هجری است.[۱]
این اثر دربردارنده مجموعه فوائدی است که بهحسب شمارهگذاری محقق کتاب به چهلوسه فایده میرسد. برخی از این فواید مکرر در لفظ هستند و در معظم این موارد مروی از شیوخ کوفیین هستند و اساساً به این دلیل است که آن را «فوائد الکوفیین» نامیدهاند. این اثر شامل احادیث تصفیه شده و غرائب حسان در حدیث است و همچنین بعضی اقوال و ابیات شعری را که در نطاق «الرقائق» است دربر دارد. بعلاوه حکم و مواعظی که در این اثر هست. اغلب احادیث وارده در این جزء به لحاظ متنی و سندی صحیح هستند. درباره برخی دیگر نیز ادعا شده که از احادیث هستند که این ادعا صحیح نیست.[۲]
حدیث اول در این اثر، در کتاب «تاریخ اربل» وارد شده است. نرسی در آنجا میگوید: «أخبرنا الشریف ابوعبدالله محمد بن علی بن الحسن بن علی بن الحسین الحسینی، قال: حدّثنا ابوالحسن علی بن عبدالرحمن بن ابی السری البکائی، قراءة علیه سنة ثلاث و سبعین و ثلاثمائة...» او سند روایتش را به حدیث امیرالمؤمنین علی(ع) میرساند که فرمود: «عهد الیّ النبی الامی(ص) انه لا یحبک الا مؤمن و لا یبغضک الا منافق» با دیدن این سند است که به صیغه جدیدی از اسم ابیعبدالله علوی برمیخوریم؛ که جدش در آن بهجای عبدالرحمن، حسن ذکر شده است و به شریف تعریف شده... .[۳]
همچنان که محقق اشاره کرده یکی از ویژگیهای کتاب این است که برخی روایات کتاب همچون یا علی «انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» مکرر تکرار شده است[۴]
بخش اول کتاب که حاوی 45 قطعه و 138 روایت است. این بخش در صفحه 97 به پایان میرسد و پسازآن ملحق ما رواه «العلوی» و لم یرد في الفوائد طی سه صفحه میآید سپس «فوائد في نقد الأسانيد» از صفحه 103 کتاب آغاز میشود که شامل شش قطعه و هر قطعه یک روایت است. در روایت دوم پیامبر اعظم(ص) قناعت را به مالی توصیف کرده که هیچوقت تمام نمییابد[۵] نویسنده در ذیل متن روایات این بخش و یا در ضمن ذکر اسناد آن مطالبی درباره اسناد و راویان آن بیان نموده است.
وضعیت کتاب
نسخه خطی این اثر از کتابهای کتابخانه ظاهریه دمشق است که ضمن مجموعه حدیث به شماره 83 موجود است. این اثر به خط نسخ نقطهدار نوشته شده و شروع عباراتی مانند «أخبرنا» و «حدثنا» با خط بزرگتر (بهصورت بولد) نگاشته شده است.[۶] در نسخه خطی اسمی از کتاب برده نشده، تنها در ورقه اول آن عبارت «الجزء من انتخاب ابیعبدالله الصوری الحافظ...» آمده و حافظ شیخ محمد ناصرالدین البانی آن را «الفوائد المنتقاة الغرائب الحسان عن الشیوخ الکوفیین» نامیده است. این اثر، همچنین به فوائد الکوفیین هم شناخته شده است. محقق نامی که برای کتاب ذکر کرده را از این نام گرفته است؛ وی این نام را گرفته و واو عطف میان دو کلمه «المنتقاة» و «الغرائب» قرار داده و آن را عنوان جزء قرار داده است.[۷]
نسخهای که در دست محقق بوده نسخه منحصربهفردی بوده که مانند آن را نیافته است و ترجمه ذهبی در مورد علوی آن را تصدیق میکند در جایی که بر نگهداری حافظ صوری بر آن تنصیص میکند و روایت نرسی از آن را بیان میکند.[۸]
از جمله کارهای محقق در این اثر، ضبط نص و تصویب و تصحیح کلمات غلطی بوده که در آن وجود داشته است. وی برخی از کلمات را از حاشیه برداشته و برای ترمیم نص، در متن کتاب گنجانده است. او همچنین به تعریف اعلام وارده در متن پرداخته و در حاشیه به مصادر ترجمه آنان اشاره کرده است. وی همچنین به تخریج احادیث و فواید از کتب صحاح و غیره اقدام کرده است. او مجموعه فوائد کتاب را شمارهگذاری کرده و شماره موردنظر را میان دو خط مایل متوازی به این صورت // قرار داده هست. همچنین عبارات منقوله از حاشیه کتاب را در میان دو هلال ( ) قرار داده است. وی در نهایت تحقیق ملحقی به فوایدی که ابوعبدالله علوی در این جزء نقل نکرده، افزوده است و در نهایت کتاب فهارس احادیث و اعلام و اماکن و مصادر معتمده در تحقیق را به آن افزوده است.[۹]
صفحات 25 تا 29 کتاب حاوی رونوشت صفحات مختلف تصاویر نسخ خطی کتاب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.