هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين

هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين‏
پدیدآوران	موسوی دهسرخی اصفهانی، محمود (شارح) نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	آداب المتعلمين. شرح
ناشر	مطبعة النعمان
مکان نشر	عراق - نجف اشرف
چاپ	1
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين‏‏، از آثار سید محمود موسوى ده‌سرخى اصفهانى‏ (متولد 1335ق، روستای ده‌سرخ اصفهان) است که در آن، کتاب «آداب المتعلمين»، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی (طوس 579-‌653ش، بغداد) را از عربی به فارسی ترجمه و شرح کرده است.

درباره این ترجمه چند نکته گفتنی است:

1. مترجم محترم، متن عربی آداب المتعلمين را در اثر حاضر نیاورده و به ترجمه و شرح اکتفا کرده است. همچنین شرح ایشان به‌صورت مزجی نیست و مطالب شرح از ترجمه تفکیک شده و ترجمه در متن صفحات و شرح در پاورقی آن آمده است.
2. مترجم در مقدمه‌اش – که زمان و مکان نگارشش را مشخص نکرده - ‌یادآور شده است: «... این، رساله‏ای است پرفائده به امر استاد اعظم حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای سید علی علامه فانی اصفهانی - سلمه اللّه - نگاشته شد در ترجمه و شرح آداب المتعلمين مرحوم خواجه طوسی(ره)؛ به اضافه 130 حدیث مقتبس از اصول کافی و خصال‏ صدوق و مشكوة الأنوار طبرسى و وسائل الشيعة که مشتمل است بر مختصر وظائف طلاب دینی - حفظهم اللّه - و نامیدم آن را به هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين».
3. مترجم و شارح محترم، توضیحات متعددی را در پاورقی آورده، ولی متأسفانه مطالبش مستند نیست و فقط منابع روایاتی را که آورده در مقدمه به‌صورت کلی معین کرده، اما به هیچ کتاب و منبعی استناد جزئی و مشخص نکرده است و حتی آدرس آیات و روایات را نیز نیاورده است.
4. همچنین برای اثر حاضر فهارس فنی و فهرست منابع و حتی فهرست مطالب هم تنظیم نشده است.
5. البته مقابله تفصیلی ترجمه حاضر با متن اصلی «آداب المتعلمين»، مسئله‌ای تخصصی است و فرصتی فراخ می‌طلبد، ولی برای مقایسه اجمالی شایسته است به این نمونه توجه شود:

خواجه نصیرالدین طوسی در آداب المتعلمين که در کتاب جامع المقدمات منتشر شده، چنین نوشته است: «الفصل الثامن: في الشفقة و النصيحة. ينبغي أن يكون صاحب العلم مشفقا ناصحا؛ فالحسد يضرّ و لا ينفع، بل يشغله [عن‏] نية تحصيل الكمال و ينبغي أن يكون همّة المعلّم أن يصير المتعلّم في قرنه عالما و یشفق على تلامذته بحيث فاق على علماء العالم و ينبغي لطالب العلم أن لا ينازع أحدا و لا يخاصمه؛ لأنّه يضيع الأوقات، فالمحسن سيجزى بإحسانه و المسي‏ء سيكفيه مساوئه...» . مترجم محترم، چنین ترجمه کرده است: «فصل هشتم در مهربانى و نصیحت و اندرزکردن است. سزاوار است که طالب علم، مهربان و از روى اخلاص نیک‏خواه دیگران باشد و حسد نورزد که ضرر دارد و نفعی ندارد (چنان‌که از اخبار بسیارى حرمت آن و اجتناب از آن معلوم است)، بلکه سزاوار است که نیتش تحصیل کمال باشد و باید همت معلم آن باشد که شاگرد در زمان خودش عالم گردد و مهربانى کند بر او به‌طوری‌که از علماى اعلام برتری پیدا نماید و سزاوار است که طالب علم با کسى نزاع و دشمنى نکند؛ اولا وقتش تلف می‌شود و ثانیا نیکوکار به‌واسطه نیکی‌اش جزاى نیکو داده می‌شود و بدکار به‌واسطه بدی‌اش جزاى شرّ خواهد گرفت (پس دشمنى شما ثمره جز نفاق نخواهد داشت)». چنان‌که مشاهده می‌شود، ترجمه مذکور، درست است و از نظر زبانی، مطابق و گویا است و اشکال خاصی در آن مشاهده نشد؛ جز آنکه در برخی از موارد مطالبی در داخل پرانتز به آن افزوده که می‌توان آن را جزو شرح و توضیح دانست.

1. مترجم و شارح محترم، ترجمه و شرح این اثر را در تاریخ هشتم جمادى‌الاولى سنة 1377ق، به پایان برده و در پایان کتاب، اسامی پدران و سلسله شجره‌نامه خود را نوشته و آن را با 35 واسطه به حضرت امام موسی کاظم(ع) رسانده است.
2. همچنین مترجم و شارح محترم، تقریظ آیت‌الله سید علی علامه فانى اصفهانى را – که در تاریخ 26 رجب 1377ق، به زبان فارسی نوشته - ‌در تأیید ترجمه و شرح حاضر آورده است.
3. او همچنین تصویر نسخه خطی اجازه‌نامه روایی آیت‌الله شیخ آقابزرگ تهرانی به خودش را آورده که به زبان عربی است و در نجف اشرف در خانه خودش در تاریخ روز جمعه دو روز قبل از دحو الارض در سال 1376ق، نوشته است.
4. گفتنی است که نام کتاب بر روی جلد و صفحه اول به‌صورت «كتاب هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين» نوشته شده؛ درحالی‌که روشن است که کلمه کتاب جزو نام کتاب نیست؛ همان طور که مترجم و شارح محترم خودش چنین نوشته است: «... و نامیدم آن را به «هداية الطالبين في شرح آداب المتعلمين»».

منابع مقاله

1. ‌مقدمه و متن کتاب.
2. طوسی خواجه نصیرالدین، «آداب المتعلمين»، درج‌شده در «‌جامع المقدمات»، تأليف جمع من العلماء، تحقيق الشيخ جليل الجراثيمي، مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، الطبعة الرابعة، 1431ق.

وابسته‌ها

أنيس الطالبين