شرح اقسرائي
شرح أقسرائي تألیف جمال‌الدين اقسرايى (كه گاهى به او اقصرايى نيز مى‌گويند) از معروف‌ترين و معتبرترين شروح بر كتاب «الموجز فى الطب» ابن نفيس اندلسى است. اين اثر با نام «حل الموجز» نيز خوانده شده و به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است.
| شرح أقسرائي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اقسرایی، جمال‌الدین (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب شرح اقسرائی |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ابن نفیس، علی بن ابی‌الحزم، 607 - 687ق. الموجز فی الطب - نقد و تفسیر پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | R 128/3 /الف7ش4 |
وى درباره انگيزه‌اش از نگارش اين اثر چنين گفته است: «از جمله كتاب‌هايى كه آن را مطالعه نمودم كتاب الموجز ابن نفيس قرشى بود كه پس از مطالعه آن خواستم شرحى براى آن بنويسم تا طلاب از آن فائده ببرند و ثوابى نيز به من برسد. در نگارش اين اثر از كتب معتبر همانند قانون، كامل، حاوى و نگاشته‌هاى حكيم نجيب‌الدين سمرقندى استفاده نمودم و آن را حل الموجز ناميدم.» (شرح اقسرايى، ص8).
ساختار
كتاب به تبع متن الموجز در دو جزء و چهار بخش يا چهار فن به رشته تحرير درآمده است:
بخش اول: قواعد علمى و عملى طب به صورت كلى.
بخش دوم: ادويه و اغذيه مفرده و نيز مركبه (قرابادين).
بخش سوم: امراض مختص به هر عضوى و بيان اسباب، علائم و درمان آنها.
بخش چهارم: امراض غيرمختص به عضوى خاص و بيان اسباب و علائم و درمان آنها.
اين شرح به شيوه «قال، اقول» نگارش شده است يعنى اقسرايى ابتدا تكه‌اى از كتاب الموجز را نقل مى‌كند، آنگاه به شرح آن تكه مى‌پردازد.
گزارش محتوا
حل الموجز كه بعضى آن را بهترين شرح الموجز دانسته‌اند با قلمى روان و به دور از اغلاق و پيچيدگى نگارش شده و كسانى كه با زبان عربى آشنايى دارند به راحتى مى‌توانند از اين شرح بهره‌مند شوند.
از سوى ديگر اين كتاب تنها شرح الفاظ و عبارات ابن نفيس نيست، بلكه مؤلف مطالب علمى فراوانى را در شرح آن نگاشته است؛ مطالبى كه بيشتر برگرفته از كتب معتبر علمى است.
وى در اين اثر به گفته‌هاى فخر رازى (شرح اقسرايى، ص15)، ابن سينا (همان، ص16 و 25 و 203 و 239)، داود انطاكى (همان، ص17)، جالینوس (همان، ص21 و 40 و 259)، سمرقندى (همان، ص203 و 210)، مروفس (همان، ص216)، ديسيقوريدوس (همان، ص 203) و بسيارى ديگر از افراد استناد كرده است.
در اين ميان گاه شارح تكه‌اى را هم شرح نمى‌دهد و آن را واضح و بى‌نياز از شرح معرفى مى‌كند. (رك شرح اقسرايى، ص208 و 210 و 213).
وضعيت كتاب
كتاب شرح اقسرايى به صورت سنگى در سال 1901م در دو جزء منتشر شده است. افست اين اثر را مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه ايران با ديباچه‌اى به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى در بهمن ماه سال 1387ش منتشر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب