ترجمه کتاب الجدري و الحصبه (آبله و سرخک)
| ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نجمآبادی، محمود (گردآورنده) رازی، محمد بن زکریا (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | آبله و سرخک الجدری و الحصبه. فارسی |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1371 ش |
| چاپ | 3 |
| موضوع | آبله - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 سرخک |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RC 183 /آ2 ر23041 |
ترجمه كتاب الجُدرى و الحصبة برگردان فارسى روان به قلم دكتر محمود نجم‌آبادى از يكى از مهم‌ترين آثار ابوبكر محمد بن زكرياى رازى با موضوع «آبله و سرخك» است.
مورخين و تذكره‌نويسان از اين اثر در كتب خود بسيار ياد كرده‌اند. ابن النديم صاحب الفهرست و ابوريحان بيرونى در رساله‌اى كه از كتب و آثار رازى تأليف نموده است. جمال‌الدين قفطى در اخبار الحكماء آن را تحت عنوان كتاب الجدرى و الحصبه، ولى ابن ابى‌اصيبعه در عيون الانباء في طبقات الاطباء به نام مقالة في الجدرى و الحصبه اسم برده‌اند.
اين كتاب را سابقاً بنام كتاب طاعونى مى‌شناختند زيرا كه مترجم آن ژ. والا آن را تحت عنوان De pestilentia نام داده است.
رازى اين مقاله را به اميد ثواب خداوند عزوجل و پاسخ به درخواست كسى نوشته است.
ساختار
در اين اثر ابتدا متن كتاب در چهارده فصل تنظيم شده‌است. سپس ترجمه فارسى آن، و پس از آن حواشى و توضيحات مترجم آمده است. در انتها نيز بخشى تحت عنوان تكلمه آمده است.
گزارش محتوا
كتاب يكى از ارزنده‌ترين آثار رازى است و از نظر آن‌كه محمد زكرياى رازى اولين طبيبى است كه دو بيمارى آبله و سرخك را به خوبى شناخته و از عهده وصف آنها بسيار نيكو برآمده بدين لحاظ اين كتاب مقام بزرگى در عالم طب پيدا كرده است.
از نظر تاريخ طب اين كتاب در ميان كتب طبى اسلامى بسيار مهم و معتبر است، چرا كه اولين شرحى كه با كمال دقت و سادگى و تحقيق از دو بيمارى آبله و سرخك در عالم بيان شده توسط طبيب بزرگ ايرانى بوده است.
از نظر فن طبابت، كتابى است بسيار نفيس كه در آن رازى مجموعه تجارب و ملاحظات يك طبيب مجرب كه بيماران را با تعمق فوق العاده ديده، سپس نتايج گزارش آنان را در آن نگاشته و سير هر دو بيمارى را از ابتدا تا انتها بسيار منظم به رشته تحرير درآورده است.
بسيارى از مورخين و مطلعين غربى را عقيده آن است كه كتاب آبله و سرخك رازى بزرگ‌ترين مؤلفات وى مى‌باشد و نسبت به اين كتاب اهميت فوق‌العاده قائل مى‌باشند.
براى نمونه ترجمه عبارتى كه كاستيليونى استاد تاريخ طب پادوا (ايتاليا) در كتاب نفيس خود به نام تاريخ طب درباره اين كتاب نگاشته نقل مى‌كنيم: از نظر تاريخ طب مهم‌ترين اثر رازى كتاب تأليفى وى در باب آبله و سرخك است كه ابتدا به نام كتاب طاعونى انتشار يافته و اولين دفعه در شهر ونيز به سال 1498 چاپ شده است.
اين كتاب تحقيقاً بر اساس تجارب و ملاحظات شخصى طبيبى عملى است، كه بيمار را عميقاً معاينه نموده و نتيجه تجارب بسيار دانشمندانه‌اش مى‌باشد. اين كتاب اولين اثر مطالعه‌اى و دقيقى است كه ما درباره بيمارى‌هاى عفونى مى‌بينيم.
عناوين فصول كتاب به ترتيب عبارت است از:
- در سبب بروز بيمارى آبله و آن‌كه چرا فردى نيست كه از ابتلاء به آن مصون ماند مگر بعضى افراد.
- در بيان بدن‌هايى كه استعداد به آبله دارند و بيان اوقاتى كه معمولاً آبله در آن اوقات شيوع مى‌يابد.
- در علاماتى كه دلالت بر جوشش سرخك و آبله مى‌نمايد.
- در بيان اعراض و دستورهاى آبله به طور كلى.
- در خويشتن دارى (تحفظ بدن) از آبله پيش از آن كه نشانههاى آن بروز نمايد و جلوگيرى از ازدياد آن پس از بروز.
- در امورى كه در پيدا شدن آبله تسريع مى‌نمايد و آن را بيرون مى‌ريزد و در بروز آن به طبيعت كمك مى‌نمايد.
- در توجه به چشم و گلو و بندها و گوش‌ها و بيان آنچه كه در موقع ظهور علامات آبله بايد بدان‌ها توجه داشت.
- در موادى كه پختگى دانه‌هاى آبله را تسريع و قابل نضج مى‌نمايد.
- در خشك كردن دانه‌هاى نضخ يافته آبله.
- در موادى كه پوسته‌هاى آبله و خشك ريشه‌ها را مى‌كند.
- در موادى كه آثار آبله را از چشم و ساير نقاط بدن مى‌زدايد.
- در دستور مزاج بيمار آبله اى از نظر لينت و يبوست.
- در بيان آبله‌هاى بى خطر و كشنده.
- در دستور غذاى بيمار آبله‌اى.
وضعيت كتاب
كتاب براى اولين بار توسط ژ. والا به سال 1498م. در شهر ونيز به لاتينى و سپس به زبان‌هاى ديگر و در سال 1872م. در بيروت توسط وان ديك به عربى منتشر شده است.
اين اثر به قلم مترجم بر اساس همين تصحيح اخير در مهر ماه سال 1371ش منتشر شده است.
پاورقى‌هاى بخش فارسى حاوى توضيحاتى مختصر مرتبط با متن است. تدوين فهرست اعلام، اماكن، حيوانات، گياهان، خوراكى‌ها و... كار ديگرى است كه مترجم انجام داده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب