النجاة من الغرق في بحر الضلالات
النجاة من الغرق في بحر الضلالات از تأليفات ابن سيناست كه يك دوره فلسفه نظرى (منطق، طبیعیات، رياضيات و الهيات) به زبان عربى مى‌باشد و به انگيزه پاسخ مثبت دادن به درخواست بعضى از برادرانى كه اشتياق به فراگيرى معارف داشته‌اند و از مؤلف خواستار تأليف كتابى مشتمل بر علومى كه انسان ناچار به فراگيرى آنهاست، شده‌اند، به رشته تحرير درآمده است.
| النجاة من الغرق في بحر الضلالات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده) دانش‌پژوه، محمدتقی (ويرايشگر) |
| عنوان‌های دیگر | النجاة |
| ناشر | دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1364 ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 964-03-4300-5 |
| موضوع | فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 554 1364الف* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، در بخش‌هاى منطق با صد و چهل و نه فصل، طبیعیات با شش مقاله (مجموعا داراى چهل و شش فصل)، رياضيات با بيست و نه عنوان و فصل و الهيات با دو مقاله (مجموعا داراى شصت و دو فصل) تنظيم شده است.
گزارش محتوا
پاره‌اى از مباحث بخش منطق كتاب، عبارتند از: تصور و تصديق، منفعت منطق، اقسام لفظ، ذاتى و عرضى، قضيه و اقسام آن، مواد قضايا، جهات، عكس، قياس و اقسام آن، اشكال سه‌گانه، استقراء، تمثيل، برهان و اقسام و مقدمات آن، مطالب هل و ما و لم و اى و...
برخى از مباحث طبیعیات، عبارتند از: حركت و مسائل مربوط به آن، زمان، مكان، متناهى و نامتناهى و مسائل مربوط به آنها، واحد بودن عالم و عدم امكان تعدد آن، آثار حرارت و برودت در اجسام، نفس و مسائل مربوط به آن و...
بعضى از مباحث رياضيات، عبارتند از: قواعدى در مورد اضلاع و زوايا و مثلث‌ها، قواعدى در مورد تناسب سطوح... مناسبات و اصناف و خواص آنها... كيفيت استخراج اندازه جرم زمين و ماه و خورشيد نسبت به يك‌ديگر، شناخت رصد و كيفيت رصد نمودن... نغمه، اصوات، اجناس، آلات، تحسينات و...
پاره‌اى از مطالب بخش الهيات، عبارتند از: مساوقت واحد با موجود، اعراض ذاتى و غريب، علت احتياج ممكن به واجب امكان آن است نه حدوث آن، بساطت واجب و اينكه واجب تام است و هيچ حالت منتظره‌اى در او نيست، اثبات واجب‌الوجود، معاد، الهامات و دعاهاى مستجاب، عقوبت‌هاى آسمانى، نبوت، عبادت و فايده آن در دنيا و آخرت و...
أهم مباحث بخش الهيات كتاب: 1- هستى شناسى: وجود و موجود، بديهى‌ترين مفاهيمند و درباره‌ى هستى يا وجود و موجود، هيچ توضيحى جز شرح نام آنها نمى‌توان داد، زيرا وجود، نخستين مبدأ هر گونه شرحى است پس براى آن شرحى نيست. همه‌ى موجودات بهره‌اى يك‌سان از مفهوم هستى، ندارند، بلكه جواهر مجرده سزاوارتر از ساير موجودات، بدين مفهوم هستند.
2- خدا شناسى: مهم‌ترين ويژگى واجب‌الوجود، خودآگاهى و علم به ذات خود است؛ او خود را تعقل مى‌كند و به هستى كل جهان علم دارد؛ يعنى خود را مبدأ آن مى‌داند و از طرف ديگر در ذات او مانعى براى صدور جهان از او نيست، بنا بر اين خداوند از فيضان كل جهان از خودش خشنود است.
واجب‌الوجود كه در نهايت زيبايى است، ذات خويشتن رابه نهايت درخشندگى تعقل مى‌كند؛ بدان‌گونه كه او خود، ذاتا، عقل و عاقل و معقول است يا بگو خود، ذاتا، عاشق و معشوق و لذت‌بخش و لذت‌برنده است.
واجب‌الوجود، آن است كه اگر وجود از او نفى شود، تناقض لازم مى‌آيد و ممكن الوجود آن است كه اگر وجود از او نفى شود، تناقض لازم نمى‌آيد؛ پس در واجب، ضرورت وجود است، امّا در ممكن نه ضرورت وجود است و نه ضرورت عدم.
3- نفس شناسى: نفس، كمال اول جسم طبيعى آلى است و به وسيله اوست كه مى‌توان إدراك كرد. انسان و حيوان و نبات، در حس و حركت و إدراك متفاوتند، از اين رو نفس آنها نيز متفاوت است.
يكى از دلايل وجود نفس، تذكر و استمرار است با اين تقرير كه انسان، در زمان حال، أحوال گذشته‌ى خود را به ياد مى‌آورد، در حالى كه بدن او تغيير كرده، پس در بدن قوه‌اى است كه اعمال او را حفظ مى‌كند و آنها را به يك‌ديگر پيوند مى‌زند؛ اين قوه متذكره كه ميان گذشته و حال جمع مى‌كند و استمرار آن دو را جلوه‌گر مى‌سازد، همان نفس است.
نفس، داراى سه قوه است و افعال انسان از اين سه قوه ناشى مى‌شود: 1- نباتيه؛ 2- حيوانيه؛ 3- انسانيه. قو نباتيه (نفس نباتى)، كمال اول جسم طبيعى آلى است از آ ن جهت كه زاده مى‌شود و پرورش مى‌يابد و تغذيه مى‌كند. قوه‌ى حيوانيه (نفس حيوانى)، كمال اول جسم آلى است از آن جهت كه جزئيات را إدراك مى‌كند و بالاراده متحرك است. قوه انسانيه (نفس انسانى)، كمال اول جسم آلى طبيعى است از آن جهت كه افعال مخصوصى را با اختيار، از روى فكر و استنباط عقلى انجام مى‌دهد.
نگارش كتاب چند دانشى نجات و شفاء تأثيرى ژرف بر آثار پس از آن گذارد، چنان‌كه تأثير اين كتب بر كتاب‌هاى شاگردان شيخ، خيلى مشهود مى‌باشد؛ مثل كتاب التحصيل بهمنيار.
كتاب نجات، ارتباط وثيقى با ساير تأليفات ابن سينا دارد؛ بخش منطق آن، همان كتاب مختصر الاوسط و طبیعیات آن، طبیعیات كتاب الحكمة العروضية و رياضيات آن، همان مباحث رياضى دانش‌نامه علايى و الهيات آن، همان الهيات كتاب الحكمة العروضية مى‌باشد.
وضعيت كتاب
كتاب، داراى شروح متعددى است از قبيل: 1- شرح مرحوم صدر المتألمين. 2- شرح محمد بن على بن أبى نصر اسفراينى نيشابورى.
نسخه‌هاى نجات: 1- از مجموع شماره 456 بادليان آكسفورد داراى منطق و طبیعیات == منابع مقاله ==
1- مقدمه كتاب نجات. 2- دائرةالمعارف تشيع. 3- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى. 4 - مقدمه شرح كتاب نجات.