فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق
| نام کتاب | فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عمر، علی محمد (محقق)
ابن زولاق، حسن بن ابراهیم (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DT 95/5 /الف2ف6 |
| موضوع | مصر - تاریخ |
| ناشر | مکتبة الخانجي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1420 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE14221AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
فضائل مصر و اخبارها و خواصها، اثر حسن بن ابراهيم بن حسين بن حسن بن على بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سليمان بن زولاق ليثى، با تصحيح و تحقيق دكتر على محمد عمر، به بيان فضايل و اخبارى كه پيرامون كشور مصر وارد شده، اختصاص يافته است.
كتاب، به زبان عربى و قبل از سال 387ق، نوشته شده است.
آنچه باعث اهميت كتاب شده، اين است كه نويسنده، اطلاعات مفيدى پيرامون اهالى مصر، انبيا و رسل مرتبط با آن، عالمان، فقيهان و مورخانى كه در آن زندگى كرده و نيز پادشاهان و وزرايى كه در آن حكومت كرده‌اند به دست داده است.
ساختار
كتاب، با مقدمه مصحح آغاز و مطالب، در چهل و سه عنوان ارائه گرديده است.
برخى از مطالب مطرح شده پيرامون برخى از موضوعات، بيشتر جنبه اساطيرى دارد تا تاريخى و مستند.
نويسنده، در بيان برخى از اخبار و فضايل مصر، از آيات قرآن كريم و روايات نبوى استفاده نموده است.
وى، فصلى را به ذكر تاريخ قنواتى كه رودخانه نيل را به درياى احمر متصل مى‌نمايند، اختصاص داده است و در ذكر فضايل اقتصادى مصر، به برترى وضعيت اقتصادى و معيشتى آن بر ساير مناطق تصريح كرده و به وجود خير و بركت، زراعت خوب و صنايع گوناگون در آن، از جمله پنبه‌ريسى، لباس‌دوزى، منسوجات پشمى، كاغذسازى، معادن و... اشاره نموده است.
گزارش محتوا
مقدمه مصحح، پس از ذكر زندگى‌نامه مختصرى از نويسنده و بررسى نسبت اين اثر به وى، به بيان روش نگارش كتاب، جايگاه نويسنده در ميان ساير مورخين و نسخ خطى موجود از كتاب، پرداخته است.
مطالب، با ذكر مواضعى از قرآن و روايات نبوى كه در آن‌ها اشاره‌اى به كشور مصر شده، همچون: «اهبطوا مصرا فان لكم ما سألتم»، «ا ليس لى ملك مصر و هذه الانهار تجرى من تحتى» و «ستفتح عليكم بعدى مصر فاستوصوا بقبطها خيرا»، آغاز گرديده و بعد از ذكر چندين دعا از برخى از انبياى الهى كه در مورد مصر وارد شده است و نيز گفتارهايى از برخى بزرگان و علما، همچون سعيد بن ابى هلال، عبدالله بن عمرو، ابوقبيل، كعب الاحبار، ابوبصره غفارى، عبدالله بن عمر كه در آن‌ها، كشور مصر توصيف گرديده، موارد زير، به ترتيب، اما به‌صورت مختصر، بيان شده است:
- انبيايى كه در اين كشور به دنيا آمده‌اند: ابراهيم(ع)، اسماعيل(ع)، يعقوب(ع)، موسى(ع)، هارون(ع)، يوشع بن نون(ع)، دانيال نبى(ع)، ارميا(ع)، عيسى بن مريم(ع).
- حكام مصر: هرمس(نبى، حكيم، ملك و اولين كسى بود كه بر روى سرب و قلع سكه زد. برخى، معتقدند كه وى، همان ادريس نبى(ع) مى‌باشد)، اراطس، انطوليوس، ابرخس، ثاون، ايرن، فيلون بزنطى و...
- ملوكى كه پس از طوفان نوح تا بعث پيامبر(ص) در آن حكومت كرده‌اند: جمعا، پنجاه و سه نفرند كه اولين آن‌ها، بيصر بن حام بن نوح و آخرين نفر، هرقل رومى و كسرى فارسى مى‌باشد. سى و چهار نفر از ايشان، فرعون بوده و ادعاى الوهيت داشته‌اند.
- ملوك پس از اسلام: اولين آن‌ها عمرو بن العاص مى‌باشد كه مصر را در سال دهم هجرى فتح نمود. چهارده تن از اين ملوك، از بنى هاشم، ده تن از قريش، دو تن از انصار، سى و هفت تن از ساير عرب و چهل و دو نفر، از موالى بوده‌اند.
- خلفايى كه به مصر رفته‌اند: عبدالله بن زبير در زمان خلافت عثمان، معاوية بن ابى سفيان، مروان بن حكم و فرزندش عبدالملك، عمر بن عبدالعزيز، مروان بن محمد و...
- عمال خراج و قضات مصر تا سال سى‌صد و هفتاد و دو: عمال خراج، يازده تن بوده‌اند كه اولين آن‌هاعمرو بن العاص و آخرين ايشان، بلال بن مسعود، عبدالله بن خلف مرصدى، ثمامة بن ابى زاكى و على بن سعد مولى بوده‌اند و قضات، شصت و يك نفر بوده‌اند كه اولين آن‌ها قيس بن ابى عاص و آخرين نفر، على بن نعمان مى‌باشد.
- اصحابى از پيامبر(ص) كه به مصر رفته و در آن‌جا وفات يافته‌اند: عقبة بن عامر، ابوبصره غفارى، خارجة بن حذافه، قيس بن ابى عاص و عبدالله بن حارث بن جَزء.
- علما، روات حديث و طبقات آن‌ها كه در مصر بوده‌اند: يزيد بن ابى حبيب، عمرو بن حارث، ليث بن سعد، مفضل بن فضاله، عبدالله بن لهيعه، ورشدين بن سعد، عبدالله بن وهب، اشهب بن عبدالعزيز و...
- محدثين: حرملة بن يحيى، محمد بن رمح، عيسى بن حماد، يونس بن عبدالاعلى، عيسى بن مثرود، ربيع بن سليمان جيزى، يزيد بن سنان، بنو عبدالحكم، ابراهيم بن مرزوق، زكريا بن يحيى، بحر بن نصر بن سابق و...
- مؤلفين: ايوب بن سليمان، عبدالغنى بن ابى عقيل، سعيد بن حفص، ابوالنجا محمد بن مطهر، ابوعلاثة بن ابى غسان و...
- حافظين حديث: محمد بن احمد بن عبدالحميد، احمد بن رشدين، احمد بن زكريا اخو ميمون، على بن سعيد، محمد بن موسى حضرمى، احمد بن شعيب، حمزة بن محمد، سعيد بن عثمان، ابومنصور بن محمد و...
- راويان اخبار، حديث و فقه: سعيد بن عفير، سعيد بن ابى مريم، عثمان بن صالح، خلف بن ربيعه، عبدالرحمن بن ميسره، احمد بن اخضر، احمد بن يحيى بن وزير، ابوزيد كبد و...
- علماى نحو: عبدالملك بن هشام، محمود نحوى، ولاد بن محمد و فرزندش محمد بن ولاد، ابوزهره، احمد بن جعفر، محمد بن عبدالله بن ملطى، احمد بن محمد بن ولاد، ابومحمد نخشبى، احمد بن محمد نحاس و...
- شعرا: ابوذؤيب، نصيب، احوص، ابن قيس رقيات، ابونواس حسن بن هانى، معلى الطائى، حبيب بن اوس، دعبل بن على، عبدالله بن زَبِير، نوفلى، ابوصعصعه، عوف بن محلم و...
- متكلمين: حفص الفرد، اسماعيل بن يحيى مزنى، ابوسويد بن حسن بن حماد، ابواذينه، ابراهيم بن سلام، محمد بن احمد بن منهال و احمد بن اسماعيل بن معمر.
- نساب: هانى بن منذر، محمد بن احمد بن حداد، محمد بن يوسف، بجير بن يونان، محمد بن عبدالرحمن قيسى، محمد بن محمد قرشى و شبل بن عبدالله.
- زهاد و واعظين: سليم بن عتر، حَيْوَة بن شريح، حجاج بن رئاب، سعيد بن اَدم، اسد بن موسى، ابوربيع سائح، اويس خولانى، سليمان بن قاسم، على بن زياد، محمد بن نصر، ابوربيع زبدى و...
- اشراف و اولاد ابى طالب كه به مصر رفته‌اند: نويسنده، در اين بخش، به نقل از حسن بن ابراهيم بن زولاق، به اين نكته اشاره كرده است كه مصر، از زمان ورود محمد بن ابى‌بكر به آن، دار تشيع بوده است و اهل مصر، بيشتر به فتاوايى عمل مى‌كردند كه موافق نظر امام جعفر صادق(ع) باشد.
- علويون مصر: قاسم بن ابراهيم بن رسى و فرزندش موسى بن قاسم، حسين بن زيدى، عبدالله بن على و برادرش ابوطيب احمد بن على، جعفر بن محمد وشائى، ابوجعفر مسلم بن عبيد الله، ابوعلى محمدى و...
- عباسيان مصر: هارون بن محمد بن اسحاق بن موسى بن عيسى بن موسى بن محمد بن على بن عبدالله بن عباس كه امير مكه، قاضى، امام و عامل خراج آن بود و در سال 287ق، وفات يافت، فرزند وى، محمد بن هارون كه خطيب مصر بود.
- شيعيان و بيوت معروف به تشيع: بيوت بنى لهيعه (شامل بيت عبدالله بن لهيعه و عباس بن لهيعه)، بنى نباته، بنى اسباط و بنى شلقان.
- رباط و مساجد: در اين قسمت، خصوصيات برخى از مساجد و كاروان‌سراهاى معروف مصر و موقعيت جغرافيايى آن‌ها، توضيح داده شده است.
شهرهاى مصر و آنچه كه درون آن‌ها بوده است، امور عجيب و خارق العاده‌اى كه در مصر اتفاق افتاده، امور مربوط به رودخانه نيل، خواص خاك مصر، خراج مصر، مقبره‌هاى مصر و فضايل آن، البسه و مركب‌هايى كه در مصر معمول بوده است، اشربه و غذاهاى مصرى و ايام معروفى كه زراعت در آن‌ها سودمند است و... از ديگر مطالبى است كه توضحاتى پيرامون آن‌ها ارائه شده است.
احتمال مى‌رود نويسنده در بسيارى از موارد، از كتاب استاد خود، عمر بن ابى كندى، استفاده كرده باشد، زيرا در بسيارى از نوشته‌هاى اين اثر، با كتاب وى شباهت‌هايى وجود دارد. اين احتمال نيز خالى از قوت نيست كه مصادر آن دو، مشترك باشد.
وضعيت كتاب
فهرست آيات قرآنى، فهرست احاديث نبوى، فهرست اعلام، فهرست اسماء كتبى كه در متن وارد شده، فهرست اماكن، فهرست الفاظ اصطلاحى، فهرست امم، فهرست قبايل و طوايف، فهرست شعر، فهرست موضوعات و فهرست مصادر بحث و تحقيق، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط مصحح نوشته شده و در آن‌ها علاوه بر ذكر منابع، برخى از كلمات و عبارات متن توضيح داده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور