لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق

    از ویکی‌نور
    (تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
    لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق
    نام کتاب لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق
    نام های دیگر کتاب حکمه الاشراق. برگزيده. شرح

    شرح افاضات منطقي شيخ اشراق

    پدیدآورندگان جمال‌زاده، عبدالرضا (نويسنده)
    زبان فارسي
    کد کنگره ‏BBR‎‏ ‎‏771‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏8‎‏ل‎‏8
    موضوع اشراقيان

    سهروردي، يحيي بن حبش، 549؟ - 587ق. - نقد و تفسير

    سهروردي، يحيي بن حبش، 549؟ - 587ق. حکمه الاشراق - برگزيده - نقد و تفسير

    فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14

    منطق - متون قديمي تا قرن 14

    ناشر نصايح
    مکان نشر ايران - قم
    سال نشر مجلد1: 1382ش ,
    کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE22378AUTOMATIONCODE

    لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق، تألیف عبدالرضا جمال‎زاده، ترجمه، شرح و بررسی بخش منطق کتاب «حكمة الإشراق» یحیی بن حبش سهروردی، معروف به شیخ اشراق (متوفی 587ق) است.

    نیمه اول این کتاب، به بررسی زندگانی، آثار و افکار سهروردی اختصاص یافته است.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف و دو بخش است: در بخش اول با نام زیست‎نامه حکیم سهروردی، منزلت علمی و آثار او مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم با عنوان منطق در منظر شیخ اشراق، در ضمن سه مقاله، بخش منطق کتاب «حكمة الإشراق» شرح شده و دیدگاه‎های منطقی او مطرح شده است.

    گزارش محتوا

    نویسنده در مقدمه اثر، سبب نگارش کتاب را این‎گونه توصیف می‎کند: «سالیان متمادی، شخصیت عظیم عرفانی و فلسفی حکیم عارف سهروردی و آثار و سیره علمی و عملی او آتشی بر جانم افکنده بود و عطشی در دل خود احساس می‎کردم و خواهان آشنایی هرچه بیشتر با مکتب الهی او – که آمیزه‎ای از حکمت ذوقی و استدلالی بود - ‎شده بودم و در این عرصه، کتابی که به‎تنهایی روح مرا آرامش دهد و عطش مرا برطرف کند، نیافتم و از طرفی دیدم این حکیم بزرگ و مقتول در راه عقیده، همانند بسیاری از بزرگان دیگر آن‎گونه که سزاوار است معرفی نشده‎اند؛ هرچند خود را شایسته هیچ‎گونه شرح و توصیفی بر مقام شیخ نمی‎دیدم، اما از باب «ما لا يدرك كله لا يترك كله» و با بضاعت مزجات خود به معرفی شیخ بزرگ در دو مجلد پرداختم». او سپس با اشاره به مباحث این دو جلد، انتشار جلد دوم اثرش را به بعد موکول می‎کند: «مجلد اول به زیست‎نامه و کلیات و آراء منطقی شیخ اختصاص دارد و در زمینه منطق به ترجمه و شرح اجمالی منطق از کتاب «حكمة الإشراق» پرداخته‎ام و مجلد دوم را به آراء فلسفی و کلامی او اختصاص داده‎ام، که با عنایت و فضل الهی به‎زودی در معرض دید قرار خواهد گرفت»[۱].

    نویسنده در اولین بخش کتاب، پس از اشاره مختصر به زندگانی شیخ اشراق، زیست‎نامه او را در منظر مریدش مطرح کرده و می‎نویسد: «گرچه شرح حال او در بسیاری از کتب رجال اسلامی و سیره و تراجم و تاریخ فلسفه آمده است، اما حکیم شهرزوری که خود از اعاظم حکما است، مانند مریدی که خود از حالات درونی مراد و استاد خودش خبر دارد، چهره معنوی و صوری او را به قلم آورده و به گفته استاد حسین نصر، شاید بهترین شرح حیات سهروردی همان کتاب شهرزوری باشد و شاید در تاریخ رجال اسلامی بی‎نظیر باشد»؛ لذا شرح حال او را عیناً نقل می‎کند[۲].

    ترجمه متن حکیم شهرزوری، به قلم مقصودعلی تبریزی است و از مجموعه مصنفات شیخ اشراق نقل شده است[۳].

    نویسنده، معتقد است که جایگاه و مقام علمی و عملی سهروردی، اندیشمندان را به ستودن و ارج‎گذاری به او واداشت و سبب قتل او را نیز فراهم آورد[۴].

    وی حکمت اشراق را حکمت مبتنی بر تابش و روشنایی و از کهن‎ترین و ابتدایی‎ترین گونه‎های شناخت آدمی دانسته؛ چراکه از نخستین لحظه‎هایی که آدمی به مرحله تمیز و تشخیص و تفکر گام نهاده، چنین حکمتی نیز در جان و روان او پدید آمده است[۵].

    وجه تسمیه فلسفه اشراق و مآخذ و منابع فلسفه اشراق، از جمله مباحث دیگر کتاب است. منابع فلسفه اشراق، در چهار دسته منطق و فلسفه مشاء، فلسفه یونانی، حکمت ایران باستان یا حکمت مشارقه و آثار صوفیه به‎عنوان مآخذ فلسفه اشراق مورد بررسی قرار گرفته است[۶].

    گرچه سهروری از منابع مختلف بهره برده است، اما هرگز نباید پنداشت که او نوعی مکتب التقاطی تأسیس کرده است. سهروردی خود را کسی می‎داند که آنچه را که «الحكمة اللدنية» و «الحكمة العتيقة» نامیده، از نو حالت وحدتی بخشیده است[۷].

    ضرورت بحث از حکمت اشراق، مطلب دیگری است که به آن پرداخته شده است. مؤلف در پاسخ به این سؤال که چرا باید از فیلسوفی سخن بگوییم که هشت قرن از حیات او می‎گذرد؟ چنین می‎نویسد:

    1. همان ‎گونه که از مباحث این حکمت به‎ دست می‎آید، با آشنایی و مطالعه و مباحثه پیرامون آن، به هر دو حکمت «بحثی و استدلالی» و «ذوقی و کشفی» آشنا خواهیم شد.
    2. این حکمت، موجب صفای باطن و پاکی درون خواهد شد که البته نیل به این هدف در سایه عمل به وصایای شیخ و آنچه در کلام او آمده است، می‎باشد.
    3. وقوع هر حادثه‎ای در هر مقطع و برهه‎ای از روزگار، انسان کنجکاو را به جستجو در زوایای آن فرامی‎خواند و یقیناً تأسیس و رواج حکمت اشراق که در طول پنج قرن یکه‎تاز میدان فلسفی بوده است، این جستجوگری را شکوفا می‎سازد.
    4. برای فهم حکمت متعالیه حکیم عظیم‎الشأن ملاصدرا که آمیزه‎ای از مکاتب مختلف فلسفی، از جمله حکمت اشراق است، فهم این مکتب و حکمت ذوقی و الهی لازم است[۸].

    دانشمندان مختلف، از کتاب‎های سهروردی طبقه‎بندی‎های مختلفی به‎دست داده‎اند. ماسینیون، هانری کربن و سید حسین نصر، از جمله این افراد هستند؛ مثلاً کربن تقسیمی چهارگانه و نصر با اختلاف اندکی پنج دسته و طبقه برای کتاب‎های شیخ اشراق ارائه می‎دهند[۹].

    در انتهای مباحث بخش اول کتاب، آثار سهروردی به‎اجمال مورد بررسی قرار گرفته است. در بخشی از این بررسی‎ها چنین می‎خوانیم: «از مباحث مختلف در این کتاب [تلویحات سهروردی] و کتب دیگر شیخ اشراق چنین به ‎دست می‎آید که شیخ معتقد است طالب حق باید نخست در حکمت بحثی می‎پرداخته و سپس به حکمت ذوقی بپردازد؛ لذا برای شاگردان و پیروان خود ابتدا به تعلیم حکمت بحثی می‎پرداخته و سپس آنها را وارد مباحث اشراقی می‎کرده است»[۱۰].

    در بخش دوم کتاب، منطق در منظر شیخ اشراق مورد بررسی قرار گرفته است. سهروردی مقصود خود را در کتاب «حكمة الإشراق»، در دو قسمت مورد بحث و کنکاش قرار داده است: قسمت اول، در ضوابط فکر است؛ یعنی قواعد و قوانینی که به‎واسطه آن می‎توان فکر صحیح و سالم را از فکر فاسد و ناسالم تمیز داد؛ یعنی پیرامون منطق و کیفیت حل مغالطات و بعضی از قواعد مهمی که در قسمت دوم، یعنی مبحث انوار مورد بررسی قرار می‎گیرد و قسمت منطق در سه مقاله ارائه می‎شود: مقاله اول: معارف و تعریف؛ مقاله دوم: استدلالات و مبادی آنها؛ مقاله سوم: مغالطات و بعضی حکومات بین سخنان اشراقی و مشایی. قسمت دوم، در انوار الهیه و آنچه وابسته به آن است...[۱۱].

    شیوه شارح در توضیح این مباحث، همانند شیوه رایج که بخشی از عبارات متن ذکر شده و سپس شرح می‎شود نیست. نویسنده، ترجمه دیدگاه سهروردی را در یک مبحث مطرح و سپس دیدگاه شارحان حکمت اشراق، مانند شهرزوری را نیز مطرح می‎کند.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهرست منابع اثر در انتهای آن ذکر شده است.

    توضیح برخی از الفاظ و اصطلاحات کتاب به پاورقی منتقل شده است[۱۲].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه، ص2-1
    2. ر.ک: متن کتاب، ص10
    3. ر.ک: همان، ص16، پاورقی 2
    4. ر.ک: همان، ص17
    5. ر.ک: همان، ص22
    6. ر.ک: همان، ص26-29
    7. ر.ک: همان، ص29
    8. ر.ک: همان، ص35
    9. ر.ک: همان، ص‎45 و 47
    10. ر.ک: همان، ص59
    11. ر.ک: همان، ص101
    12. ر.ک: همان، ص124، پاورقی 1 و 2

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    پیوندها