قزوینی، محمد

نام	قزوینی، محمد
نام های دیگر	قزوینی، محمد بن عبدالوهاب علامه محمد قزوینی
نام پدر
متولد	1256 هـ.ش
محل تولد	تهران
رحلت	1328 هـ.ش یا 1368 هـ.ق
اساتید
برخی آثار	بحث در آثار و افکار و احوال حافظ تاریخ بیهق عتبة الکتبة: مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر و تصحیح
کد مؤلف	AUTHORCODE956AUTHORCODE

ولادت

محمد قزوينى در سال 1294ق در تهران، در خانواده‌اى فرهنگ‌دوست، به دنيا آمد.

کسب علم و دانش

وی صرف، نحو، فقه، كلام و حكمت را نخست نزد پدر و سپس نزد استادان ديگر مانند شيخ فضل‌الله نورى و ميرزا حسن آشتيانى و ملا محمد آملى تحصيل كرد. او از محضر اديب پيشاورى و شيخ هادى نجم‌آبادى نيز برخوردار شد. در مدرسه معيرالملك حجره‌اى گرفت و طلبه شد. زير نظر شمس‌العلما در علوم اسلامى، هيئت، رياضى، تاريخ، تاريخ ادب، رجال، عروض و قافيه متبحر شد. بعد در مدرسه آليانس تهران به فراگيرى زبان فرانسه پرداخت. همچنين به آموزش عربى به دوستان و آشنايان جوان خود پرداخت. محمدعلى فروغى و برادرش ابوالحسن فروغى از او عربى آموختند و خود به ديگر معلومات او، از جمله در زبان فرانسه، افزودند. پدر فروغى‌ها، يعنى ميرزا محمدحسين فروغى، او را به همكارى در روزنامه تربيت تشويق كرد و او را با روش كار و تحقيق ادبى و تاريخى اروپائيان آشنا ساخت. به زودى شهرتى در زمينه‌هاى مختلف ادبى پيدا كرد و به خصوص در نحو عربى چهره‌اى شاخص شد. در تألیف بخش تاريخ اسلام در كتاب تاريخ مفصل ايران كه كتاب درسى مدارس بود، شركت داشت.

سيد احمد اديب پيشاورى، شمس‌العلما شيخ محمدمهدى قزوينى، عبدالرب آبادى، ميرزا محمدحسین خان اصفهانى (متخلص به فروغى و ملقب به ذكاءالملك) نيز از اساتيد وى بوده‌اند.

وى در سن 26 سالگى، در سال 1283ش به دعوت برادر خود كه آن زمان در لندن بود، به اروپا رفت. در لندن، پس از آشنا شدن به طرز كار خاورشناسان، به دعوت پرفسور ادوارد براون و امناى اوقاف گيب، دست به كار تصحيح و انتشار تاريخ جهانگشاى جوينى زد؛ چون بهترين نسخ آن كتاب در كتابخانه ملى پاريس بود. پس از دو سال اقامت در لندن، در ماه ربيع الثانى 1324 به پاريس رفت؛ و از آن تاريخ تا سال 1333ق هميشه در پايتخت فرانسه مقيم بود؛ او در اين مدت، به نشر جلد اول تاريخ جهانگشاى جوينى و آماده كردن جلد دوم آن براى چاپ توفيق يافت و ضمناً چند مقاله و رساله درباره ادبيات و تاريخ ايران نوشت و دو سه متن از متون قديمه فارسى را تصحيح كرد. قزوينى يك سال پس از جنگ جهانى اول، به دعوت سيدحسن تقى‌زاده، كه در برلين سرپرستى كميته ايرانى آلمان را داشت و در آن‌جا روزنامه كاوه را منتشر مى‌ساخت، به همراهى حسينقلى خان نواب كه به سمت سفير ايران در آلمان انتخاب شده بود، به آلمان رفت و در 18 ذى‌الحجه 1333 (27 اكتبر 1915) به برلين رسيد و تا چندى پس از پايان جنگ در آن شهر ماند. بعد از خاتمه جنگ در روز 13 دى 1298 (4 ژانويه 1920)، به دعوت ميرزا محمدعلى خان فروغى به پاريس برگشت و تصحيح كتبى را كه نيمه كاره مانده بود، ازسرگرفت. در اين زمان، از سوى وزارت فرهنگ، مبلغى در اختيار او گذاشته شد كه از بعضى نسخ خطى نفيس عكسبردارى نموده و به ايران ارسال دارد؛ او جمعاً 16 كتاب عكس گرفت و با مقدمه‌هايى به ايران فرستاد. قزوينى در سال 1318، به علت جنگ جهانى دوم و مشكلاتى كه خارجيان مقيم در اروپا گريبان‌گير آن شدند، فرانسه را ترك كرد و بعد از سى و شش سال غربت، در مهرماه آن سال، براى اقامت دايم به ايران بازگشت. در ايران نيز اوقات قزوينى پيوسته مصروف مطالعه، تحقيق و تصحيح متون قديمه بود.

ازدواج

وى در سفر دوم خود به پاريس، با يك خانم ايتاليايى ازدواج نمود، كه حاصل آن يك دختر بود كه براى او به يادگار ماند.

آثار

ايشان براى كتابخانه شخصى خود كه اكنون در دانشكده ادبيات تهران محفوظ است، براى خود، فهرستى تهيه كرده و براى همه كتاب‌هاى چاپى و خطى، به شيوه دقيق كتابدارى، اطلاعات لازم را نوشته است كه شامل چهار جلد فهرست مى‌گردد.

بيست مقاله در دو جلد
تصحيح «المعجم فى معايير اشعار العجم»، اثر شمس قيس رازى
تصحيح «تاريخ جهانگشاى جوينى»، تألیف علاالدين عطاملك جوينى
تصحيح «چهار مقاله نظامى عروضى سمرقندى»
تصحيح «ديوان حافظ»، با مشاركت دكتر غنى (1320ق)
تصحيح «سمط العلى الحضرة العليا» در تاريخ قراختائيان کرمان
تصحيح كتاب «شد الازار فى حط الاوزار عن زوار المزار»، تألیف معين‌الدين شيرازى
تصحيح «لباب الالباب عوفى»
تصحيح «لوايح جامى»
تصحيح «مرزبان‌نامه»، تألیف مرزبان بن رستم
تصحيح «مرزبان‌نامه» سعدالدين وراوينى
تصحيح «مقدمه قديم شاهنامه فردوسى»
رساله‌اى در شرح حال مسعود سعد سلمان
رساله در شرح احوال شيخ ابوالفتوح رازى
رساله ممدوحين سعدى
مقاله تاريخى و انتقادى راجع به كتاب «نفثة المصدور»، تألیف نورالدين محمد نسوى
مقدمه تذكرة الاوليا، تألیف عطار نيشابورى
مقدمه تذكرة الشعرا عوض
يادداشت‌هاى پراكنده علامه قزوينى در سال 1336ش به كوشش ايرج افشار در ده جلد منتشر شد كه حاوى اطلاعات نفيسى در مورد تاريخ و فرهنگ ايران است.