أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
| نام کتاب | أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابوغربیه، عصام عید فهمی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6070 /س9الف6 |
| موضوع | زبان شناسان عرب
زبان عربی - تاریخ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، 849 - 911ق. - نقد و تفسیر |
| ناشر | الهیئة المصریة العامة للکتاب |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2006 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE15323AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق، اثر دكتر عصام عيد فهمى است كه در موضوع «اصول نحوى» در نزد جلال الدين سيوطى، آن‌گونه كه از لابه‌لاى آثار گوناگون او به دست مى‌آيد، به زبان عربى و در سال 2006م، نوشته شده است (اصول نحو، به اعتقاد سيوطى، علمى است كه در آن از ادله اجمالى نحو از حيث ادله بودن و كيفيت استدلال به آن‌ها و حال مستدل بحث مى‌شود).
هدف نويسنده از تأليف اين اثر، كوشش براى تكوين صورت دقيقى از اصول نحوى نزد سيوطى است كه در كتب و آثار متعدد وى، پراكنده است ....[۱]
آنچه باعث اهميت کتاب شده، وسعت اطلاعات نحوى سيوطى و كثرت تأليفات وى مى‌باشد؛ زيرا وى به جمع‌آورى ميراث نحوى قرون متمادى قبل از خويش پرداخته و آن‌ها را در آثار خويش، گرد آورده است ....[۲]
ساختار
کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در يك تمهيد، چهار فصل و يك خاتمه تنظيم شده است.
منابعى را كه نويسنده در تدوين اثر خويش از آن‌ها بهره برده است، مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد:
الف) آثار و كتبى كه در مورد سيوطى و آثار وى نوشته شده است كه عبارتند از: «جلال الدين السيوطي عصره و حياته و آثاره و جهوده في الدرس اللغوي»، نوشته طاهر سليمان حموده؛ «الإمام الحافظ جلال الدين السيوطي»، اثر إياد خالد الطباع؛ «السيوطي النحوي» تأليف عدنان محمد سليمان؛ «جلال الدين السيوطي مسيرته العلمية و مباحثه اللغوية»، تأليف مصطفى شكعه و «قضايا الخلاف النحوي في همع الهوامع للسيوطي» اثر على احمد على كبيسى ....[۳]
ب) مطالعاتى كه در مورد اصول نحو انجام شده است كه عبارتند از: «الأصول دراسة أبستمولوجية لأصول الفكر اللغوي العربي: النحو، فقه اللغة، البلاغة»، اثر تمام حسان؛ «أصول التفكير النحوي»، نوشته على ابوالمكارم؛ «أصول النحو العربي»، تأليف محمود أحمد نحله؛ «القياس في النحو من الخليل إلى ابن جني»، نوشته صابر بكر ابوالسعود؛ «القياس في النحو مع تحقيق باب الشاذ من المسائل العسكريات لأبي‌علي فارسی»، اثر منى الياس و... ....[۴]
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن مشخص كردن دقيق موضوع کتاب، به اهميت و سبب اختيار آن، روش بحث، مطالعات انجام‌شده درباره آن، مشكلاتى كه نويسنده با آن‌ها مواجه بوده و موضوع ابواب کتاب، اشاره شده است ....[۵]
تمهيد، در دو بخش سامان يافته است:
در بخش اول، به بررسى دوران سياسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى عصرى كه سيوطى در آن مى‌زيسته، پرداخته شده و در آن، از چگونگى رشد، اساتيد، سفرها، حيات علمى، تأليفات، شاگردان و وفات وى، سخن رفته است ....[۶]
در بخش دوم كه «اصول نحو قبل از سيوطى» نام دارد، ضمن تعريف اين اصطلاح، سير و مراحل تكوين اين علم، از آغاز تا دوران سيوطى، شرح و بسط داده شده است ....[۷]
فصل اول، پيرامون سماع و مصادر سه‌گانه آن؛ يعنى قرآن كريم، حديث نبوى و كلام عرب (شعر و نثر) بوده و نويسنده در آن، ضمن اشاره به مفهوم سماع، به بررسى نظريات سيوطى در مورد اين مصادر، پرداخته است ....[۸]
به عقيده نويسنده، آنچه پس از موشكافى نظريات سيوطى، قابل استنباط مى‌باشد، اين است كه وى به دليل تصريح به لزوم تبعيت و قبول قرائات قرآنى، به آن‌ها احترام مى‌گذاشته است ....[۹]
فصل دوم، پيرامون قياس بوده و در آن، پس از تعريف قياس در لغت و اصطلاح، به بيان اهميت قياس، رد منكرين آن و اقسام قياس پرداخته شده است ....[۱۰]
در اين فصل، تقسيمى كه سيوطى براى قياس، به اعتبار مقيس و مقيس‌عليه انجام داده (حمل فرع بر اصل، حمل اصل بر فرع، حمل نظير بر نظير و حمل ضد بر ضد) نيز مورد بررسى قرار گرفته و سپس به ذكر اركان قياس كه عبارتند از: مقيس‌عليه، مقيس، علت يا جامع و حكم، پرداخته شده است ....[۱۱]
ذكر اختلاف علما در قياس كردن بر قاعده‌اى كه در حكم آن اختلاف وجود دارد؛ اختلاف در رابطه با اينكه حكم در محلى كه نص وجود دارد، به‌واسطه خود نص ثابت مى‌شود يا به‌واسطه علت؛ اقسام حكم نحوى؛ جواز تعلق حكم به دو چيز يا بيشتر؛ تعليل حكم واحد به دو علت؛ تعليل دو حكم به علت واحد؛ تعارض علل؛ اجتماع ضدين؛ منزلت علل نحوى؛ علل نحوى در آثار سيوطى؛ علت موجبه و علت مجوزه؛ تخصيص علت؛ علت بسيط و مركب؛ تعليل به امور عدمى و...، از جمله مطالبى است كه در اين فصل، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است ....[۱۲]
فصل سوم، در سه بخش زير، سامان يافته است:
1. اجماع: پس از توضيح لغوى و اصطلاحى اين واژه، اجماع نحات، مخالفت با اجماع، انواع آن از جمله اجماع عرب، اجماع قراء و اجماع روات، تشريح شده است ....[۱۳]
2. استصحاب: ضمن توضيح معناى لغوى و اصطلاحى آن، به بحث پيرامون جايگاه و اهميت استصحاب نزد نحات و مخصوصا سيوطى و همچنين مسائلى كه سيوطى در آن‌ها به استصحاب حال استدلال نموده، پرداخته شده است ....[۱۴]
3. ادله فرعى ملحق به اصول نحوى: اين ادله عبارتند از استدلال به عكس؛ استدلال به بيان علت؛ استدلال به عدم دليلى در شىء بر نفى آن؛ استدلال به اصول؛ استقراء؛ استدلال به عدم نظير؛ استحسان و... ....[۱۵]
فصل آخر، به تعارض و ترجيح و قواعد توجيه، اختصاص يافته است و از جمله مباحث آن مى‌توان به مفهوم لغوى و اصطلاحى تعارض و تراجيح، صور آن؛ قواعد و شروط توجيه؛ رابطه ميان قواعد توجيه و اصول نحو و نيز قواعد نحات؛ وظيفه قواعد توجيه؛ مآخذ قواعد توجيه و... اشاره نمود ....[۱۶]
در خاتمه، سه بحث دنبال شده است كه عبارتند از: اضافات سيوطى در علم اصول نحو، تأثير وى در مخالفين و اهم نتايج بحث ....[۱۷]
وضعيت کتاب
فهرست مطالب و فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى کتاب آمده است.
حواشى و پانوشت‌هاى مطالب، در انتهاى هر فصل آمده و در آن‌ها ضمن ذكر منابع، توضيحات كامل و مفيدى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن كه نيازى به توضيح و تشريح داشته، داده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب أصول النحو عند السیوطي بین النظریة و التطبیق در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور