التشيّع (نشوؤه - مراحله - مقوّماته)
| نام کتاب | التشیع |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | نشووه - مراحله - مقوماته |
| پدیدآورندگان | غریفی، عبدالله (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 239 /غ4ت5 |
| موضوع | امامت
شیعه - اصول دین شیعه - تاریخ شیعه - عقاید - بررسی و شناخت |
| ناشر | موسسة العارف للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1421 هـ.ق یا 2000 م |
| کد اتوماسیون | 12299 |
معرفى اجمالى
التشيّع (نشوؤه - مراحله - مقوّماته)، از آثار ارزنده و روشمند آيت‌الله سيد عبدالله الغُرَيفى (متولد بحرين و مقيم سوريه) است كه در آن، پيدايش، رشد و ويژگى‌هاى اصلى تشيع را از منظر تاريخى، كلامى و فقهى به‌صورت تفصيلى مورد بررسى قرار داده و به برخى از پرسش‌ها و شبهات رايج در اين موضوع پاسخ داده است.
ساختار
اين كتاب از دو مقدمه (مقدمه چاپ پنجم و مقدمه كتاب)، سه بخش (بخش اول، مشتمل بر سه فصل، بخش دوم، داراى دو فصل و بخش سوم شامل سه فصل) و يك خاتمه تشكيل شده است.
گزارش محتوا
بخش اول، درباره ريشه و مراحل تشيع است. اين بخش سه فصل دارد به شرح زير:
فصل اول، انديشه‌ها و تفسيرهايى درباره پيدايش تشيع؛
فصل دوم، نظر ما در مورد پيدايش و مراحل تشيع؛
فصل سوم، امامت از بين نصوص و احاديث.
بخش دوم، درباره نقش امامان اهل بيت(ع) در محافظت بر ساختار اصيل اسلامى است. اين بخش، دو فصل دارد به شرح زير:
فصل اول، تغييرات عارض‌شده در ساختار اسلامى؛
فصل دوم، نقش امامان اهل بيت(ع) در حفظ ساختار اصيل اسلامى.
بخش سوم، درباره چارچوب كلى و سطوح تشيع است. اين بخش، سه فصل دارد به شرح زير:
فصل اول، سطح اعتقادى؛
فصل دوم، سطح روحى و ولايت اهل بيت(ع)؛
فصل سوم، سطح عملى و التزام به روش امامان اهل بيت(ع).
در خاتمه، خلاصه و نتيجه‌گيرى نهايى از مباحث كتاب آمده است.
درباره روش و محتواى كتاب مذكور چند نكته گفتنى است:
1. نويسنده در مقدمه خود بر چاپ پنجم كتاب كه در تاريخ 17 ربيع‌الأول 1417ق، نوشته، يادآور شده است كه در اين چاپ، مطلب جديدى تحت عنوان «مصادره تاريخى موضع‌گيرى‌هاى اهل بيت(ع) در زندگى امت» افزوده و اين بحث را از سه منظر «رهبرى سياسى»، «مرجعيت فكرى» و «رهبرى روحى و اجتماعى»، بررسى كرده‌ام. همچنين در چاپ‌هاى قبلى، ارجاع به منابعى داده شده بود كه نتوانسته بوديم به‌صورت مستقيم به آن مراجعه كنيم و در اين چاپ مراجعه مستقيم شده و برخى از منابع جديد هم به آن افزوده شده است ....[۱]
2. مؤلف، در مقدمه خودش - كه در دمشق سال 1410ق، نوشته - با بيان اهميت بحث از تشيع و پيدايش و سير تحول آن، يادآور شده است كه با وجود همه پژوهش‌هاى علمى كه از سوى شيعيان و ديگران در اين موضوع انجام شده، هنوز هم نياز شديدى به اين گونه پژوهش‌ها وجود دارد تا بحث، دقيق‌تر و كامل‌تر شود و به پرسش‌هاى مطرح‌شده پاسخ لازم داده شود و هدف كتاب حاضر عبارت است از تلاش در مسير انجام همين موضوع.
نويسنده در ادامه شش اشكال را ذكر كرده كه بر اصل انجام پژوهش در مورد تشيع وارد شده و آنگاه به پاسخ‌گويى به آن‌ها پرداخته است. همچنين وى در ادامه نقشه كلى مباحث كتابش را ترسيم كرده و بعد فهرستى از مهم‌ترين منابع روايى مورد اعتماد شيعه و سنى را نيز آورده كه در اثر حاضر مورد استناد و ارجاع قرار گرفته است ....[۲]
3. همچنين نويسنده، فهرستى از برخى از آثار علمى مسلمانان شيعه و سنى را درباره فضائل اهل بيت(ع) آورده است. او همچنين نمونه‌هايى از روش‌هاى گوناگون پژوهش (روش روايى و حديثى، استدلال عقلى و پژوهش و تحليل تاريخى) در باب امامت اهل بيت(ع) را مطرح كرده است ....[۳]
4. نويسنده با تحليل كلان عملكرد امامان اطهار(ع) و بيان نقش اختصاصى هركدام ....[۴]به اين پرسش مهم پاسخ داده است كه عوامل گوناگونى نقش‌هاى أئمه طاهرين(ع) چيست؟ ....[۵]
5. نويسنده با بيان نظر شيعه در مورد توحيد و ذكر نظر عالمان بزرگ شيعى (شيخ صدوق، شيخ مفيد، علامه حلى و علامه مظفر) در اين مورد، به بحث زيارت قبور پرداخته و يادآور شده است كه زيارت قبور، پديده‌اى مشروع است و روايات اسلامى و همچنين سيره عملى پيامبر(ص) مشروعيت اين كار را تأييد كرده است. نويسنده در ادامه به بيان فوائد زيارت قبور پرداخته و از جمله آورده است كه اين عمل باعث گسترش و تعميق ايمان به خدا و معاد مى‌شود و تاريخ اسلامى و هويت فرهنگى و معنوى را در ذهن و روان مردم زنده نگه مى‌دارد ....[۶]
6. او همچنين در مورد پديده غلو يادآور شده است كه بر اساس اصل اصيل توحيد و هماهنگ با اهل بيت(ع) كه غلو را مردود اعلام كرده‌اند، شيعيان بر طبق فتواى فقهايشان قائل به برائت از غاليان شده و آنان را كافر دانسته‌اند. نويسنده در ادامه، اسامى و فتاواى برخى از فقهاى شيعه (شيخ مفيد، شهيد اول، شهيد ثانى، سيد يزدى، آيت‌الله خوئى و امام خمينى) را كه غاليان را تكفير كرده‌اند، ذكر كرده و بعد از آن هم فهرستى از كتاب‌هاى انديشمندان شيعى در ردّ غاليان و پاسخ به شبهات آنان مطرح كرده است ....[۷]
7. نويسنده در بيان ويژگى‌هاى مرحله ظهور حضرت مهدى موعود و استقرار دولت امام منتظر(عج) چند ويژگى اساسى را ذكر كرده و به توضيح آن پرداخته است:
جهانى بودن، گسترش عدالت و امنيت در سراسر جهان، رفاه و ظهور بركات و خيرات در همه دنيا، تكامل عقل‌ها و انتشار علم و فرهنگ و عينيت يافتن سيره پيامبر(ص) ....[۸]
8. نويسنده در بيان مسائل فقهى اختلافى به برخى از مسائل، از جمله مسئله جمع بين دو نماز پرداخته و يادآور شده است كه از نظر اهل بيت(ع)، جمع كردن بين دو نماز ظهر و عصر و همچنين نماز مغرب و عشاء به‌صورت مطلق - در سفر و حضر و با عذر يا بدون آن - جايز است. ايشان سپس ادله فقهى اين مطلب را از قرآن و روايات بيان كرده است ....[۹]
9. نويسنده در خاتمه، خلاصه و نتيجه مهم‌ترين مباحثش را به اين ترتيب ذكر كرده است:
نتيجه اول: تشيّع در اسلام، اصيل و داراى سه مرحله اساسى است:
الف)- بنيان‌گذارى تشيّع، كه در دوران پيامبر(ص) شروع شد؛ همان‌طوركه مجموعه نصوصى در منابع حديث و تفسير، اين مطلب را مورد تأييد قرار داده است. در همين مرحله، اصطلاح «تشيع» بنيان گذاشته شد و دلالت‌هايش معلوم گرديد.
ب)- تجسم عملى تشيّع، كه بعد از وفات رسول اكرم(ص) گروهى از امت اسلامى و بخشى از بزرگان صحابه مانند سلمان، ابوذر، عمار و مقداد راه تعبدبه نصّ امامت و التزام عملى به الگوى امامت اميرالمؤمنين(ع) را در پيش گرفتند.
ج)- وضوح و استمرار تشيّع، كه در دوران امام باقر(ع) آغاز شد و در عصر امام صادق(ع) - كه زمينه‌ها و شرائط مناسب براى آشكار ساختن علوم و معارف اهل بيت(ع) فراهم شد - رشد كرد.
نتيجه دوم: تشيع، نتيجه طبيعى دعوت پيامبر(ص) و تعبيرى اصيل از تجربه اسلامى با همه ويژگى‌هايش در استمرار رشد انقلابى و حركت تغييرى بود و در سايه عينيت يافتن الگوى امامت، خطّ رهبرى اصيل مورد نظر نصوص اسلامى در بين امت مسلمان ريشه‌دار مى‌شود.
نتيجه سوم: تشيع در چارچوب عمومى‌اش و در همه مفرداتش وضعيت عينيت‌بخشى به ساختار اسلامى را نمايش مى‌دهد كه امامان اهل بيت(ع) براى حفظ همان بنيان در امت اسلامى فعاليت كردند؛ با همه ابعاد اعتقادى، روحى، فقهى و سياسى‌اش.
نتيجه چهارم: در پرتو پژوهش‌هاى گذشته مى‌توانيم ارزش تفسير و تحليلى را كه تشيع را پديده‌اى عارضى در جامعه اسلامى مى‌شمارد، با بيان چند نكته معين كنيم:
الف)- اين تحليل، گرفتار تناقض و تباين از لحاظ بيان مراحل تاريخى تكوين و عوامل پيدايش تشيع است.
ب)- عارضى شمردن پديده تشيع، غفلت كامل از همه نصوص و احاديثى است كه مبحث امامت و رهبرى را توضيح مى‌دهد و تشيع چيزى جز تجسم بخشيدن به خط امامت با همه اصالت و عمقش نيست و همه مفرداتى كه شيعه در زبان و فرهنگش استعمال مى‌كند مانند امامت، ولايت، وصيت و خلافت همگى اصيل هستند كه در نصوص صحيح و ثابت وارد شده است.
ج)- اين تحليل، طبيعت حركت تغييرى را در مسير رسالت و استمرار آن و حمايت از اهداف نبوت را ناديده گرفته است ....[۱۰]
وضعيت كتاب
فهرست آيات، روايات، مصادر و محتويات كتاب در آخر آن ذكر شده است.
گرچه منابع مورد استفاده با ذكر مشخصات، آورده شده است ....[۱۱]، در مواردى اين مشخصات كامل نيست و به‌طور مثال سال انتشار و نوبت چاپ ذكر نشده است ....[۱۲]و گاهى سال انتشار آمده و محل انتشار نيامده ....[۱۳]و البته در اكثر موارد تاريخ وفات نويسندگان ذكر شده است.
پانويس
منايع مقاله
مقدمه و متن كتاب.