ابن بابویه، محمد بن علی

ابن‌بابویه، محمد بن علی

نام	ابن‌بابویه، محمد بن علی
نام های دیگر	اب‍ن‌‌ب‍اب‍وی‍ه‌، اب‍وج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍م‍د اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه‌ ال‍ق‍م‍ی اب‍وج‍ع‍ف‍ر ث‍ان‍ی ش‍ی‍خ‌ ص‍دوق‌ ص‍دوق‌ ص‍دوق‌ ثانی
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	381 هـ.ق
اساتید
برخی آثار	من لا يحضره الفقيه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	822

با ابن‌بابویه، علی بن‌حسین اشتباه نشود.

ولادت

محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى، مشهور به «شيخ صدوق»، در سال 305 هجرى قمرى، در خاندان علم و تقوى، در شهر قم ديده به جهان گشود. (سالهاى 306 و 307 نيز براى ولادت شيخ ذكر شده است)

ولادت صدوق از زبان شيخ طوسى:

شيخ طوسى جريان ولادت وى را چنين نقل نموده: على بن بابويه با دختر عموى خود ازدواج كرده بود ؛ ولى از او فرزندى به دنيا نيامد. او در نامه‌اى از حضور شيخ ابو القاسم، حسين بن روح تقاضا كرد تا از محضر حضرت بقية الله عجل الله تعالى فرجه بخواهد براى او دعا كند تا خداوند اولاد صالح و فقيه به او عطا نمايد.

پس از گذشت مدتى از ناحيۀ آن حضرت اين گونه جواب رسيد: «تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد ؛ ولى به زودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‌شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت.»

شيخ صدوق نيز، جريان ولادت خود را كه با تقاضاى كتبى پدرش از محضر امام زمانE عجل الله تعالى فرجه و دعاى آن حضرت بوده، در كتاب كمال الدين به صورت حديث آورده و مى‌افزايد:

هرگاه ابو جعفر محمد بن على الاسود مرا مى‌ديد كه براى فرا گرفتن علم و دانش به محضر استاد مى‌روم به من مى‌فرمود: «اين ميل و اشتياق به علم و دانش كه در تو وجود دارد مايۀ شگفتى نيست ؛ زيرا تو به دعاى امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف متولد شده‌اى.

خاندان

پدر بزرگوارش، على بن حسين بن بابويه قمى، از برجسته‌ترين علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار، با آنكه عالمان و محدثان بسيارى در قم مى‌زيستند، پرچم هدايت و مرجعيت فتوا بر دوش اين عالم عابد و محدث زاهد و صاحب كرامات، يعنى على بن بابويه (پدر شيخ صدوق) بوده است.

او دكه‌اى كوچك در بازار قم داشت كه از راه كسب و تجارت و در نهايت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌كرد و ساعاتى از روز را نيز در منزل خود به تدريس و تبليغ احكام و نقل روايات مى‌پرداخت.

شخصيت علمى

شيخ صدوق از بزرگترين شخصيت‌هاى جهان اسلام و از برجسته‌ترين چهره‌هاى درخشان علم و فضيلت است.

او كه نزديك به عصر ائمه عليهم السلام مى‌زيست، با جمع‌آورى روايات اهل بيت عليهم السلام و تاليف كتاب‌هاى نفيس و با ارزش، خدمات ارزنده و كم‌نظيرى به اسلام و تشيع كرد.

شيخ صدوق بيش از بيست سال از دوران پر بركت حيات پدر را درك كرد و در اين مدت از محضر پدر و ساير علماى قم كسب علم و حكمت كرد.

او در سن 22 يا 23 سالگى بود كه پدر بزرگوارش دار فانى را وداع كرد. از آن پس وظيفۀ سنگين نشر احاديث آل محمد صلى الله عليهم اجمعين و هدايت امت به عهدۀ وى قرار گرفت و دوران جديدى از زندگى او آغاز گرديد.

سخن بزرگان

شيخ طوسى در معرفى شيخ صدوق مى‌گويد:

«او دانشمندى جليل القدر و حافظ احاديث بود. از احوال رجال، كاملا آگاه و در سلسلۀ احاديث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بين بزرگان قم، از نظر حفظ احاديث و كثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سيصد اثر تاليفى از خود به يادگار گذاشته است.»

رجالى كبير، نجاشى، چنين مى‌نويسد:

«ابو جعفر (شيخ صدوق) ساكن رى، فقيه و چهرۀ برجستۀ شيعه در خراسان است، او به بغداد نيز وارد شد و با اين كه در سن جوانى بود همۀ بزرگان شيعه از او استماع حديث مى‌كردند.»

علامه بحرانى مى‌گويد:

«جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهيد در «شرح ارشاد» و سيد محقق داماد، روايات مرسلۀ صدوق را صحيح مى‌دانند و به آنها عمل مى كنند ؛ زيرا همان گونه كه روايات مرسلۀ ابن ابى عمير پذيرفته شده، روايات مرسلۀ صدوق هم مورد قبول واقع شده است.»

اساتيد

1 - پدر بزرگوارش على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى

2 - محمد بن حسن بن احمد بن وليد

3 - حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن على عليه السلام

4 - ابو الحسن، محمد بن قاسم

5 - ابو محمد، قاسم بن محمد استرآبادى

6 - ابو محمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى

7 - محمد بن على استرآبادى

شاگردان

1 - برادرش حسين بن على بن موسى بن بابويه قمى

2 - شيخ مفيد

3 - شيخ ثقة الدين حسن بن حسين بن على بن موسى بن بابويه، برادرزادۀ صدوق

4 - على بن احمد بن عباس، پدر شيخ نجاشى

5 - ابو القاسم، على بن محمد بن على خزاز

6 - ابن غضائرى، ابو عبدالله، حسين بن عبيد الله بن ابراهيم

7 - شيخ جليل، ابو الحسن، جعفر بن حسين حسكۀ قمى، استاد شيخ طوسى

8 - شيخ ابو جعفر، محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوريستى، معاصر شيخ طوسى

9 - ابو زكريا، محمد بن سليمان حمرانى

10 - شيخ ابو البركات، على بن حسن خوزى

تاليفات

تاليفات فراوان و گوناگون وى در علوم و فنون مختلف اسلامى، هر كدام گوهرى تابناك و گنجينه‌اى پايان ناپذير است كه هم اكنون نيز با گذشت بيش از يك هزار سال از تاريخ تاليف آنها، به جاى فرسودگى و بى‌رونقى، روز به روز بر ارزش و اعتبار آن افزوده شده و جايگاهى بس رفيع و والا يافته‌اند و در صدر قفسۀ كتابخانه‌ها و در سينۀ فقها و دانشمندان جاى دارند.

از جمله تأليفات ايشان است:

1 - من لا يحضره الفقيه

2 - مدينة العلم

3 - كمال الدين و تمام النعمة

4 - التوحيد

5 - الخصال

6 - معاني الأخبار

7 - عيون أخبار الرضا عليه السلام

8 - الأمالي

9 - المقنع في الفقه

10 - الهداية بالخير