تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی
| نام کتاب | تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | از شیخ صفی تا شاه صفی
تاریخ سلطانی. برگزیده |
| پدیدآورندگان | اشراقی، احسان (به کوشش)
حسینی استرآبادی، حسن بن مرتضی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 1176 /ح5ت2 |
| موضوع | ایران - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق. |
| ناشر | علمی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1366 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3243AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تاريخ سلطانى: ازشيخ صفى تا شاه صفى، كتابى است به زبان فارسى حاوى حوادث و تاريخ ايام زندگانى شيخ صفى‌الدين اردبيلى تا پايان حكومت شاه صفى، از سيد حسن بن مرتضى حسينى استرآبادى.
كتاب مزبور، بخشى از كتابى است به نام «تاريخ سلطانى» و آن چه از كتاب تاريخ سلطانى مورد نظر مصحح محترم استاد احسان اشراقى قرار گرفته، باب سوم همين كتاب(تاريخ صفويان) مى‌باشد.
در بيان موضوع كتاب و انگيزه تأليف آن، نويسنده در ديباچه چنين آورده است:
«سبب تأليف اين كتاب صريح شريف و خطاب فصيح منيف كه قوى‌ئيل سال تركى مصادف هزار و يكصد و پانزده هجرى، سال دهم جلوس ميمنت مأنوس نوّاب كامياب سپهر ركاب نقاوه مصطفوى، تازه نهال بوستان مرتضوى، خلاصه سلاطين صفوى...
| شاه سلطان حسين آن كه ببست | چرخ را عدلش از تعدى دست |
اتفاق اوفتاده، اين است كه داعى كثير التقصير، ابن سيد مرتضى الحسينى سيد حسن استرآبادى، از روى كتب تواريخ احوال و انساب حضرات ائمه معصومين عليهم‌السلام و ملوك و سلاطين نامدار كامكار و سادات رفيع الدرجات موافق قانون حساب و علم سياق دفترى طرح نموده بود. بعضى از دوستان تكليف نمودند كه به انضمام تشخيص احوال ملايكه و شياطين و حكومت بنى‌الجان و كيفيت آفرينش عالم تا حضرت خاتم(ص) و ساير فوايد مرقومه به عنوان كتاب در تحت هر باب به بياض برده شود. لهذا به قلم تحرير درآورده، منظور نظر دوستان گرديد و به «تاريخ سلطانى» موسوم شده...»
ساختار كتاب
كتاب حاضر، شامل پيش‌گفتارى به قلم مصحح، يك باب، مناجات و بخش اختلافات نسخه دوم كتاب كه توسط مصحح به كتاب افزوده شده، مى‌باشد.
گزارش محتوا
اين كتاب در واقع باب سوم از تاريخ سلطانى است كه مشتمل است، بر سه باب: باب اول، در تاريخ عالم از زمان آفرينش تا زمان رسول اكرم(ص)؛ باب دوم، انساب ملوك و سلاطين ايران و پادشاهان روم و هند و شرح حال نياكان و تاريخ سلاطين صفوى؛ باب سوم، همان كه باعنوان از شيخ صفى تا شاه صفى به اهتمام دكتر احسان اشراقى به چاپ انتقادى رسيده است.
مؤلف در اين كتاب انساب سلاطين صفوى را با ذكر القاب يادآور مى‌شود. وى از شاه سلطان حسين آغاز مى‌كند و سلسله نسب سلاطين صفوى را به امام موسى كاظم(ع) مى‌رساند و در شأن هر سلطان شمه‌اى سخن مى‌گويد، سپس به شرح احوال سلاطين صفويه از شاه اسماعيل (894-930ق) تا شاه صفى (1021-1051ق) مى‌پردازد و شمار فرزندان و نقش سكه و مهر و تاريخ وفات و مدفن يكايك آنان را گزارش مى‌كند.
نويسنده در باب اختلافات و رقابت دسته‌هاى قزلباش و نفوذ آن‌ها در دستگاه‌هاى حكومتى خصوصا در دوره شاه طهماسب(919-984ق) و سلطان محمد خدابنده (985-996ق) به تفصيل مى‌گرايد و صفحات بسيارى از اثر را به وقايع دوره سلطنت شاه عباس اول (1096-1038ق) و توصيف بناهايى كه در زمان وى احداث گشته، اختصاص مى‌دهد و كتاب را با مرگ شاه صفى (1021-1051ق) به پايان مى‌رساند.
مؤلف كوشيده است، تاريخ حدود چهار قرن از صفويه را از كتب معتبر تاريخ و انساب استخراج و...به اختصار عرضه كند. مؤلف در ديباچه به منابع خود اشاره كرده كه اهم آن‌ها به شرح زير است: فتوحات امينى، صفوه الصفا، بحر الفوائد، عالم آراى عباسى، احسن التواريخ، حبيب السير، لب التواريخ، تاريخ گزيده، بحر الانساب و تاريخ سلاطين تركمان. مؤلف در بيان مطالب، از كاربرد عبارات پيچيده و متكلف پرهيز و زبانى ساده و همه فهم را اختيار كرده و از آوردن اشعار مفصل و عارى از لطف ادبى كه در متون تاريخى آن زمان به وفور يافت مى‌شود، خوددارى كرده است.
مؤلف درباره منشأ دودمان صفوى و انساب سلاطين، همان مطالب مورخان رسمى دوران صفوى را تكرار و مانند آنان از مطالب نسب‌نامه‌هايى استفاده كرده كه از زمان شاه اسماعيل، به خصوص شاه طهماسب مورد تاكيد قرار گرفته است.
تاريخ سلطانى در بسيارى از كتبى كه در باب تاريخ صفويه در اواخر حكومت اين سلسله و پس از آن تألیف شده مورد استناد مؤلف ان ايرانى و خارجى قرار گرفته است.
وضعيت كتاب
لازم به تذكر است كه كتاب تاريخ سلطانى، به جز قسمت سوم آن كه در نسخه حاضر در برنامه فراهم آمده، تاكنون به چاپ نرسيده و همچنان مخطوط باقى مانده است.
اين كتاب با چاپ انتقادى آقاى احسان اشراقى در سال 1364 منتشر شده است. مصحح، در ويرايش اين اثر، مطالب را تفكيك كرده، در توضيح لغات و تصحيح اشتباهات حواشى سودمندى افزوده و فهرستى از اعلام تاريخى و جغرافيايى به دست داده است.
كتاب حاضر، مشتمل بر پاورقى‌هاى مصحح و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد: اعلام اشخاص، جاى‌ها، ملل و نحل، مشاغل و مناصب، لغات و تركيبات و اصطلاحات، كتاب‌ها.
منابع
1- غفارى، فريبا، فرهنگ آثار ايرانى - اسلامى، ج1، ص200-201.
2- روحانى، سيد كاظم، از شيخ صفى تا شاه صفى، كيهان انديشه، فروردين و ارديبهشت 1368، ش 23، ص 90- 96.