العقل العملي
| نام کتاب | العقل العملی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دراسات منهجیه فی الحسن و القبح العقلیین و البرهان فی الجزئیات و الادراکات الاعتباریه |
| پدیدآورندگان | سند، محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BJ 1406 /س9ع7 |
| موضوع | اخلاق - فلسفه
اعتباریات حسن و قبح |
| ناشر | الاجتهاد |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1429 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11351AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
العقل العملي، اثر آيت‌الله محمد سند، مجموعه مباحث روشمندى است پيرامون حسن و قبح عقلى و برهان در جزئيات و ادراكات اعتبارى كه به زبان عربى نوشته شده است.
ساختار
كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در يك مدخل، پنج فصل و يك خاتمه، تنظيم شده است.
نويسنده در ابتدا، سير و ادوار تاريخى مسئله حسن و قبح را مورد بحث قرار داده، پس از بررسى اقوال و نظريات فلاسفه هندى و يونانى پيرامون اين موضوع، تفكرات فلاسفه عهد اول، دوم و سوم اسلامى را بررسى نموده و در انتها، به تقسيمات عقل و ادله عقلى حسن و قبح، پرداخته است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به اهميت بحث حسن و قبح عقلى و نقش آن در حكمت عملى و اصول اعتقادات اشاره شده است .[۱].
در مدخل، سه مبحث موضوع كتاب، سير تاريخى مسئله حسن و قبح و ادوار آن، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. نويسنده، معتقد است كه اين مسئله، داراى سه دوره مى‌باشد:
- قبل از اسلام و در فلسفه يونان، هند، فارس و....: به عقيده نويسنده، مسئله حسن و قبح در اين دوره، جزء بديهيات يقينى بوده، منكر آن، سوفسطايى محسوب مى‌شده و قياس مشتمل بر آن، برهانى به شمار مى‌آمده است .[۲].
- دوره‌اى كه ابن سينا پرچم‌دار آن مى‌باشد: در اين دوره، مدح و ذم، از مشهورات محسوب مى‌گردد .[۳].
- دوره‌اى كه حكيم اصفهانى، آغازگر آن بوده و بداهت و يقينى بودن حسن و قبح را زير سؤال برده و آن را جزء اعتباريات، به حساب آورده است .[۴].
در فصل اول، نظر فلاسفه هندى و يونانى پيرامون حسن و قبح و بداهت آن، مورد بحث قرار گرفته است. در اين فصل، نظريه فلاسفه‌اى همچون: سقراط، افلاطون، بروثاغوراس، ارسطو، نيقوماخوس و كتاب‌هايى مانند: «اوپانيشاد»، «بهگودگيتا»، «غورغياس»، «جمهور افلاطون»، «فلسفه افلاطون»، «نواميس افلاطون» و «اخلاق نيقوماخوس» بررسى شده است .[۵].
در فصل دوم، نظريات عهد اول فلاسفه اسلامى، مورد كنكاش قرار گرفته است. اين فلاسفه، عبارتند از: فارابى؛ ابن مسكويه؛ ابن سينا؛ شيخ اشراق؛ خواجه نصير الدين طوسى و حكيم قطب رازى .[۶].
نظريات و افكار عهد دوم فلاسفه اسلامى، در فصل سوم، بررسى شده است. شخصيت‌هايى كه به اعتقاد نويسنده در اين دوران، جاى گرفته‌اند، عبارتند از: ميرداماد؛ ملا صدراى شيرازى؛ حكيم سبزوارى و ملا محمدمهدى نراقى .[۷].
با نظريات فلاسفه عهد سوم اسلامى، در فصل چهارم، آشنا خواهيم شد. اين فلاسفه، عبارتند از: حكيم اصفهانى و علامه طباطبايى .[۸].
در آخرين فصل، اقوال متكلمين و فلاسفه غرب، در موضوع حسن و قبح عقلى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است .[۹].
خاتمه، مشتمل بر سه امر است به شرح زير:
در امر اول، عقل به نظرى و عملى تقسيم شده و ضمن توضيح هريك، به مغايرت آن دو با يكديگر، اشاره شده است .[۱۰].
در امر دوم، اعتبارى بودن حسن و قبح و شبهات وارده بر اين نظريه، بررسى شده است .[۱۱].
به عقيده نويسنده، اهميت اين بحث، از جهت ابتناء بسيارى از مباحث علم كلام بر نظريه حسن و قبح عقلى مى‌باشد؛ زيرا اگر اين دو اعتبارى باشند، ادله و استدلالات مبتنى بر آن‌ها، برهانى نبوده، بلكه خطابى و شعرى خواهند بود .[۱۲].
در امر سوم، آنچه منسوب بودنش به فلاسفه مشهور است، مبنى بر اعتقاد آن‌ها به اينكه حسن و قبح، از مشهورات مى‌باشند نه از يقينيات، مورد بحث قرار گرفته است. نويسنده اين نسبت را فقط از دوران ابن سينا به بعد، صادق دانسته است، نه قبل از آن .[۱۳].
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است. پاورقى‌ها بسيار اندك بوده و در آن‌ها، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات متن داده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.