بامداد اسلام
| نام کتاب | بامداد اسلام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | داستان آغاز اسلام و انتشار آن تا پایان دولت اموی |
| پدیدآورندگان | زرین‌کوب، عبدالحسین (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 14 /ز4ب2 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - از آغاز تا 132ق.
محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. |
| ناشر | امير کبير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2841AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
«بامداد اسلام» كتابى است مختصر به زبان فارسى در تاريخ صدر اسلام از عصر رسول اكرم(ص) تا انقراض امويان.
مؤلف انگيزه خود از تألیف اين كتاب را در ديباچه كتاب متذكر شده و آن را به ياد برادرش خليل زرين‌كوب به رشته تحرير درآورده تا پاسخى باشد به درخواست آن عزيز ازدست رفته كه از استاد طلب نوشتن كتابى در زمينه پيدايش و توسعه شگفت‌انگيز دين بزرگ اسلام را داشته است.
استاد زرين كوب براى پاسخ‌گويى به خواسته برادرش بر آن است تا آنجا كه در طاقت اوست از هر گونه ميل و هوا بركنار باشد وجز بر اسناد كهن تكيه نكند و جز از روايات روشن چيزى نياورد.
ساختار كتاب
كتاب مشتمل بر يادداشتى به قلم مؤلف و هيجده مقاله مى‌باشد.
گزارش محتوا
كتاب با گزارشى درباره مكه و موقعيت جغرافيايى و بازرگانى آن و اشاره‌اى به ساختار اجتماعى و سياسى اين شهر كه نويسنده آن را جمهورى تجارتى خوانده، راه‌هاى بازگانى كه از آن مى‌گذشتند، ساكنان خاندان و خاندانهاى پرنفوذ آن، و برخى قوانين رايج ميان بدويان و قريشيان آغاز مى‌شود. بيشترين مطالب اين فصل به موقعيت كعبه و اهميت آن نزد اعراب و معلقات يا قصايد معروف شاعران عصر جاهلى اختصاص يافته است.
فصل بعدى با عنوان پيغمبر (ص) در مكه، مشتمل است بر شرح ولادت رسول اكرم(ص)، رحلت پدر و مادر او، رشد او در باديه، دوران جوانى و سفرهاى تجارى او، نزول وحى و بعثت و شرحى خواندنى درباره حالات روحى او در اين اوان. مطالب مربوط به دعوت پنهانى به اسلام و نخستين گروندگان به دين نوين، دعوت آشكار و دشمنى قريشيان، بيعت عقبه و زمينه هجرت نيز در اين فصل درج شده است.
فصل ديگر با عنوان «پيغمبر (ص) در مدينه» مشتمل است بر شرح اختلاف اوس و خزرج، دو تيره عمده اعراب جنوبى ساكن در مدينه، و داستان هجرت رسول اكرم به آن شهر، غزوات بدر و احد و خندق و بنى قريظه، فتح مكه از ظهور مقدمات آن تا ورود فاتحانه مسلمانان به اين شهر.
«پيام محمد(ص)» عنوان فصل مستقلى است درباره اسلام و انديشه‌هاى توحيدى اسلام، معاد، اخلاق و ديگر تعاليم بنيادين اسلامى و شأن تشريع بعضى احكام.
در فصلى ديگر از واقعه غدير خم، بازگشت رسول اكرم(ص) به مدينه، بيمارى حضرت و آنچه در اين دوره رخ داده، آخرين بسيج پيامبر (ص) براى گسيل لشكر به شام به فرماندهى اسامۀ بن زيد، و سرانجام رحلت رسول خدا(ص) و روايات مربوط به آن و سيما و سيرت پيامبر (ص) ياد شده است.
مؤلف در فصلى ديگر با عنوان «يادگار محمد(ص)» از قرآن و سنت و رواج اسلام در سراسر شبه جزيره عربستان، استناد و تكيه مسلمانان در جزئيات و شئون زندگى به قول و فعل رسول خدا(ص) و نفوذ حضرتش در ملت اسلام سخن رانده است.
در فصلى با عنوان «ياران پيامبر» از اولين گروندگان به اسلام، مهاجران به حبشه، موالى رسول اكرم(ص)، و سلوك او با ياران، كاتبان وحى و استقامت اصحاب براى گسترش اسلام سخن رفته است.
در فصل بعدى، از اولين اختلاف مسلمانان در مساله خلافت و حكومت ابوبكر و عمر و سيره آن دو ياد شده است.
«شام و اسكندريه» عنوان فصل بعدى است كه در آن فتح اين بلاد ثروتمند و پيشروى به سمت شمال افريقا تا دروازه‌هاى اندلس گزارش شده است. در اين فصل مؤلف از مصالحه هرقل(هراكليتوس) قيصر بيزانس در بيت المقدس مى‌گويد، همچنين در ادامه‌از تاريخ دمشق و سابقه آن، از اينكه چگونه بنى اميه بر منطقه شام حاكم شدند، از رفتار و سلوك خليفه مسلمين با نصارى در بيت المقدس و....سخن گفته شده است.
«اسلام در ايران» مشتمل بر اشاره‌هايى كوتاه به علل انحطاط ساسانيان و موقعيت آنان در حيره، تجاوزهاى قبايل بدوى عرب به مرزهاى ايران و اولين جنگهاى مسلمانان با ساسانيان، و سرانجام فتح ايران زمين، يكى از مهمترين فصول اين كتاب است.
حوادث سالهاى خلافت عثمان را نويسنده تحت عنوان «دوره آشوب» شرح داده، از بدعتهاى عثمان و حركتهاى او برخلاف سيره پيامبر (ص) و ابوبكر و عمر، از ميدان دادن به مخالفين پيامبر (ص)، از تصرفهايى كه در بيت المال مسلمانان مى‌شد، از سوزاندن قرآنها، از شورش مسلمين بر عليه او و وساطت على عليه‌السلام و در نهايت از قتل عثمان به دست شورشيان سخن گفته شده است.
سپس در فصلى مستقل از حضرت امير عليه‌السلام و موضع او در برابر خلفا، از بيعت مردم با حضرت و استنكاف ايشان از پذيرفتن خلافت و علت دورى جستن ايشان از تصدى اين امر و...و نيز اخلاق وسيره امام و عصر خلافت او ياد مى‌كند.
شهادت على عليه‌السلام به عنوان سرآغاز قدرت يافتن امويان و ظهور دولت عربى و بازگشت برخى از رسوم و رقابتهاى جاهلى در فصل بعدى مطرح شده، سپس از «كارنامه يزيد» با بررسى قيام امام حسين عليه‌السلام و نتايج دينى و سياسى و اجتماعى آن بحث شده است. مؤلف معتقد است كه در تاريخ خلفا هيچ نامى از نام يزيد شوم‌تر و نفرت انگيزتر نيست.
همچنين در فصلى با عنوان «خاندان پيامبر (ص)» به تفصيل به موقعيت اهل بيت در عصر خلافت اموى و برجسته‌ترين اعضاى خاندان هاشمى از دو تيره عباسى و طالبى پرداخته شده و فصلى نيز به بحث درباره خلفاى مروانى از عبدالملك بن مروان تا مروان حمار اختصاص يافته است.
در آخرين فصل، علل انحطاط و سقوط امويان و رشد و قدرت‌يابى عباسيان بررسى شده است. در اين فصل مؤلف روش حاكمان مروانى را مورد بررسى قرار مى‌دهد.
نگاهى به فهرست مآخذ كتاب نشان مى‌دهد كه نويسنده، چنانكه در مقدمه تصريح كرده، كوشيده است از كهن‌ترين و معتبرترين منابع استفاده كند در عين آنكه از تحقيقات جديد مسلمانان و اروپاييان غافل نمانده است. در واقع بخش قابل توجهى از منابع مؤلف آثار برجسته اسلام‌شناسانى چون وات، آرنولد، ولهاوزن، شپرنگر و اشپولر و ازمحققان مسلمان، طه حسين و جواد على است.
بامداد اسلام در مقايسه با ديگر آثار استاد زرين كوب-كه در دوران پختگى علمى وى به نگارش درآمده‌اند- بدور از الفاظ مغلق و نثرى سنگين است بلكه كاملا با نثرى شيوا و قلمى روان به نگارش درآمده است.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف، فهرست مطالب، گزيده مآخذ به عربى و فارسى و به زبانهاى ديگر، نمايه اعلام به تفكيك اشخاص، مكانهاى جغرافيايى، فهرست كتابها و فهرست قبايل، سلسله‌ها، فرق و خاندانها مى‌باشد.
منابع
1- ميرمحمدى، سيدضياء الدين، پژوهش و حوزه، بهار و تابستان 1382، ش13و14، ص196-218.
2- سجادى، صادق، فرهنگ آثار ايرانى-اسلامى، ج1، ص 406-407.
3- فولادى، محمد، نگاهى به كتاب بامداد اسلام، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شهريور1379، ش35، ص53-56.
4- عطاران، فاطمه، دكتر زرين كوب و بامداداسلام، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شهريور1379،ش35، ص51-52