اِبراز المعاني من حرز الأماني في القراءات السبع
| نام کتاب | ابراز المعانی من حرز الامانی فی القراءات السبع |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | حرز المعانی فی القراءات السبع. شرح |
| پدیدآورندگان | ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 75/4 /ش2 ح4022 |
| موضوع | شاطبی، قاسم بن فیره، 538 - 590ق. حرز المعانی فی القراءات السبع
قرآن - قرائت - اختلاف قرآن - قرائت - متون قدیمی تا قرن ۱۴ |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2902AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب
ابراز المعانى من حرز الاماني القراءات السبع نوشته امام عبدالرحمن بن اسماعيل بن ابراهيم معروف به ابوشامه دمشقى و به زبان عربى است كه در موضوع قرائت هفتگانه قرآن كريم نگاشته شده است.اين كتاب شرحى است بر قصيدۀ معروف شاطبيه، سروده ابوالقاسم بن فيّرة بن خلف بن احمد الشاطبى الاندلسى الرعينى الضرير متوفاى 590 هجرى.
وى در اواخر 538 ق در شاطبه متولد شد.قرائت را نزد ابوعبد اللّه النفزى المغربى و ابوالحسن ابن هذيل اندلسى آموخت.در علم نحو و لغت يگانۀزمان خويش بود.در سال 572 ق به مصر رفت و در آنجا قصيده مشهور«حرز الاماني و وجه التهانى» یا همان «قصيده شاطبيه»كه مختصر كتاب«التسير»ابوعمرو دانى بود سرود و باعث شهرت بيشتر كتاب«التسير» شد.
بر«شاطبيه» شرح‌هاى متعددى نوشته شده كه از آن جمله‌اند شرح ابوشامه دمشقى به نام«ابراز المعاني».
ابوشامه در 599 متولد شد.وى در سنين كودكى علم قرائات را به صورت كامل فراگرفت و از محضر شيوخ متعددى بهره برد و تلامذه و شاگردانى تربيت نمود.او در سال 665 هجرى قمرى به قتل رسيد.از وى آثار زيادى برجاى مانده كه از آن جمله مى‌توان به:ابراز المعانى، اختصار تاريخ دمشق،كتاب الروضتين في الدولتين،كتاب انكار البدع و...اشاره نمود.
شارح ابتدا به ذكر نام كسانى از صحابه و تابعين و ساير بزرگان از مسلمانان كه از ايشان وجهى از وجوه قرائت نقل شده مى‌پردازد و سپس قراء سبعه‌اى را كه ابن مجاهد قرائت ايشان را برگزيده نام مى‌برد.از آن پس وارد شرح«قصيدۀ شاطبيه»مى‌شود.وى در اين كتاب به توجيه قرائت‌هاى سبعه پرداخته و اهتمام ويژه‌اى به إعراب كلمات از خود نشان مى‌دهد، در مواردى هم كه قصيده نياز به حكّ و اصلاح دارد به اين امر اقدام مى‌نمايد چنانكه ياءات اضافه در هر سوره را در آخر آن سوره به نظم درمى‌آورد.
قصيده با اين بيت آغاز مى‌شود:
| بدأت ببسم اللّه في النظم أوّلا | تبارك رحمانا رحيما و موئلا |
شارح به شرح واژگان قصيده پرداخته و شاهد مثالهاى قرآنى در هرمورد اقامه مى‌كند.
آغاز قصيده با حمد و ثناى الهى و درود و صلوات بر پيامبر اكرم و عترت طاهرينش آغاز و با بيان فضايل قرآن كريم و فضيلت قارى آن و...ادامه مى‌يابد.سپس به معرفى قراء سبعه و راويان ايشان و نيز بيان رموزى كه بدان وسيله به قاريان هفتگانه راويان ايشان اشاره شده، مى‌پردازد.محتواى كتاب با بيان مطالبى در باب«استعاذه»و«بسملة» ادغام كبير، ادغام دو حرف متقارب در يك يا دو كلمه،هاء كناية، اظهار و ادغام، راءات، لامات و غيره و در نهايت«فرش الحروف»آيات سوره‌هاى قرآنى و مطالبى دربارۀ«تكبير»و مخارج حروف و صفات آنها،شكل مى‌گيرد.
ساختار كتاب
كتاب شامل يك مقدمه از محقق كه طى آن به معرفى ناظم قصيده يعنى شاطبى و نيز شارح آن ابوشامه پرداخته شده است و نيز مطالبى در باب آداب جويندۀ علم در برابر معلّم و نيز خودش، تعريف قرائات، مقرئ و قارئ،شرائط مقرئ و...مى‌باشد. پس از آن مصادر و منابع تحقيق معرفى شده است.
خود شرح شامل يك مقدمه از شارح است كه طى آن اسامى كسانى كه وجهى از وجوه قرائت از آنها نقل شده و نيز نام قراء سبعه و راويان از ايشان آمده است.
در شرح ذيل هر بيت از ابيات قصيده،شارح به توضيح واژگان آن پرداخته و معناى آنها را يادآور مى‌شود و شاهد مثال قرآنى آن را ذكر مى‌كند.كتاب مشتمل بر ابواب متعددى است از جمله:باب الاستعاذه، باب ب البسملة، سورة أم القرآن، باب الادغام الكبير، باب ادغام الحرفين المتقاربين في كلمة و في كلمتين، باب هاء الكناية، باب المد و القصر، باب الهمزتين من كلمة، باب الاظهار و الادغام و...مهمترين باب كتاب باب«فرش الحروف است»كه به بيان قرائت‌هاى سبعه در سوره‌هاى قرآنى مى‌پردازد و در نهايت«باب التكبير»و«باب مخارج الحروف و صفاتها».
در پايان هم فهرست مطالب كتاب آمده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب نوشته عبدالرحمن بن اسماعيل بن ابراهيم معروف به ابوشامة دمشقى متوفاى 665 هجرى قمرى است كه توسط«ابراهيم عطوه عوض»عضو هيئت علمى دانشگاه الأزهر مورد تحقيق و پژوهش قرار گرفته و در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 762 صفحه در سال 1402 ق از سوى«دار الكتب العلمية»بيروت منتشر شده است.
منابع مقاله
- بهاء الدين خرمشاهى،دانشنامه قرآن،ج 2،ص 1286.
- مقدمه محقق و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب ابراز المعانی من حرز الامانی فی القراءات السبع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور